Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
1.3.
 
Generatorlarning sovitish tizimlari 
 
Sinxron  generatorning  ishlash  vaqtida  uning  chulg’amlari  va  aktiv  poʻlati 
qiziydi. 
Stator  va  rotor  chulg’amlarining  yoʻl  qoʻyiladigan  qizish  harorati  birinchi 
navbatda,  foydalaniladigan  izolyatsiya  materiallari  va  sovituvchi  muhit  haroratiga 
bog’liq  standartlarga  koʻra  V  sinfidagi  izolyatsiya  materiallari  (asfalt  -  bitum 
asosidagi  lok)  uchun  stator  chulg’amining  yoʻl  qoʻyiladigan  harorat(harorat)si 

---

 
13 
105°C,  rotor  uchun  esa  130°C  chegarasida  boʻlishi  kerak.  Stator  va  rotor 
chulg’amlari izolyatsiyasining issiqqa chidamliligi yuqori, masalan, F va N sinfida 
boʻlganida yoʻl qoʻyiladigan qizish haroratining chegarasi ortadi. 
Generatorlarni  ishlatish protsessida  chulg’amlarning izolyatsiyasi asta-sekin 
eskiradi.  Buning  sababi  izolyatsiyaga  qator  faktorlarning:  kirlanish,  namlanish, 
havo kislorodi ta’sirida oksidlanish, elektr maydoni hamda elektr  yuklamaning va 
boshqalarning  ta’sir  etishidadir.  Biroq  izolyatsiyaning  eskirishiga  asosiy  sabab 
uning  qizishidir.  Izolyatsiyaning  qizish  harorati  qancha  yuqori  boʻlsa,  u  shuncha 
tez eskiradi, ishlash vaqti shuncha qisqaradi. V sinfidagi izolyatsiyalarning xizmat 
qilish muddati qizish harorati 120°C gacha boʻlganida 15 yilga yaqin, 140°C gacha 
qiziganida  esa  ikki  yilgacha  qisqaradi.  Qizish  harorati  105°C  gacha  (ya’ni 
standartlarda  koʻrsatilgan  chegarasida)  boʻlganda  xuddi  oʻsha  izolyatsiya  ancha 
sekin  eskiradi  va  xizmat  qilish  muddati  ortib,  30  yilgacha  boradi.  Shuning  uchun 
ishlatish  vaqtida  generatorning  ishlash  rejimining  qanday  boʻlishidan  qat’i  nazar, 
uning  chulg’amlari  qizish  haroratining  ruxsat  etilgan  qiymatlardan  ortishiga  yoʻl 
quymaslik shart. 
Qizish 
harorati 
ruxsat 
etilgan 
qiymatlardan  ortmasligi  uchun  elektr 
stansiyalaraing 
hamma 
generatorlari 
sun’iy sovitiladigan qilib tayyorlanadi. 
Stator 
va 
rotorning 
qizigan 
chulg’amlaridan  issiqlikni  olib  ketish 
usuliga  qarab  bilvosita  va  bevosita 
sovitish boʻladi. 
Bilvosita  sovitishda  rotor  toretsiga 
oʻrnatilgan 
ventilyator 
yordamida 
sovituvchi  gaz  (havo  yoki  vodorod) 
generator  ichiga  yuboriladi  va  havo  oralig’i  hamda  ventilyatsiya  kanallari  orqali 
haydaladi.  Bunda  sovituvchi  gaz  stator  va  rotorning  chulg’amlarining 
oʻtkazgichlariga  tegmay  oʻtadi  va  ular  ajratayotgan  issiqlik  gazga  katta  «issiqlik 
1.4 – rasm. Turbogeneratorlarning havo bilan 
sovitishning berk tizimi 

---

 
14 
toʻsig’i»-chulg’amlarning izolyatsiyasi orqali oʻtadi. 
Bevosita  sovitishda  sovituvchi  modda  (gaz  yoki  suyuqlik)  izolyatsiya  va 
tishlarning  poʻlatiga  tegmasdan,  generator  chulg’amlari  oʻtkazgichlariga  bevosita 
tegib oʻtadi.