Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Generatorlarning  nominal  kuchlanishi
  tarmoqda  boʻladigan  kuchlanish 
yoʻqotilishini hisobga olib tarmoq kuchlanishidan 5% ga oshiq qilib olinadi.
 
Transformatorlarning  nominal  kuchlanishi
  salt  yurish  holatida  ularning 
birlamchi  va  ikkilamchi  chulg’amlari  uchun  olinadi.  Transformatorning  birlamchi 
chulg’ami  elektr  energiyani  qabul  qiladi  va  shuning  uchun  kuchaytiruvchi 
transformatorda  nominal  kuchlanishi  generatorning  nominal  kuchlanishiga, 
pasaytiruvchida  esa  tarmoqning  nominal  kuchlanishiga  teng.  U  yoki  bu 
kuchlanishli  tarmoqni taminlovchi  ikkilamchi chulg’amining kuchlanishi  yuklama 
vaqtida tarmoq kuchlanishidan 5% ga yuqori boʻlishi kerak. 
Ammo  yuklama  ostida  transformatorning  oʻzida  ham  kuchlanish  yoʻqolishi 

---

 
8 
boʻlganligi sababli ikkilamchi chulg’amning nominal kuchlanishi (ya’ni salt yurish 
kuchlanishi) tarmoq kuchlanishidan 10% ga yuqori holda olinadi. 
Elektr  qurilmalarning  neytrallari  deb  generator  yoki  transformatorlarning 
yulduz shaklida ulangan chulg’amlarining umumiy nuqtasiga aytiladi. 
Mashina  va  transformatorlar  neytrallarining  yer  bilan  tutashish  turi  koʻp 
jihatdan 
elektroqurilmalarning 
izolyatsiyalanish 
sifati 
va 
kommutatsiya 
apparatlarini  tanlashga,  oʻta  kuchlanishlar  kattaligi  va  ularni  cheklash  usullariga, 
yer bilan bir faza  orqali qisqa tutashuvdagi toklarning kattaligi, releli  himoyaning 
ish  sharoitiga  va  elektr  tarmoqlaridagi  xavfsizlikka,  aloqa  liniyalariga 
koʻrsatiladigan elektromagnit ta’sirga va hokazolarga koʻp jihatdan bog’liq. 
Neytrallarning  ish  rejimiga  qarab  elektr  tarmoqlari  toʻrt  guruhga  boʻlinadi: 
neytrallari  yerga  ulanmagan  tarmoqlar;  neytrallari  yerga  rezonansli  ulangan 
tarmoqlar;  neytrallari  yerga  samarali  ulangan  tarmoqlar;  neytrallari  yerga 
qoʻzg’almaydigan ulangan tarmoqlar. 
Xalqaro  elektrotexnika  komiteti  (MEK)  tavsiyasiga  asosan  yerga  samarali 
ulangan neytralli tarmoqlarga neytrallari yerga bevosita yoki katta boʻlmagan aktiv 
qarshilik  orqali  ulangan  yuqori  va  oʻta  yuqori  kuchlanishli  tarmoqlar  kiradi.  Bu 
guruhga,  odatda,  yerga  qoʻzg’almaydigan  ulangan  neytralda  ishlaydigan, 
kuchlanishi 110 kV va undan yuqori boʻlgan tarmoqlar kiradi. 
Toʻrtinchi guruhga kuchlanishi 220 va 380 V boʻlgan tarmoqlar kiradi. 
Neytralning  ish  rejimi  yerga  tutashadigan  tok  miqdorini  belgilaydi.  Yerga 
bir  fazasi  tutashgandagi  toki  500  A  dan  kichik  boʻlgan  tarmoqlar  yerga  kichik 
toklar  bilan  tutashgan  tarmoqlar  (bu  asosan  neytrallari  yerga  ulanmagan  va  yerga 
rezonansli ulangan tarmoqlar) deb ataladi. Toki 500 A dan yuqori tarmoqlar  yerga 
katta toklar bilan tutashgan tarmoqlar (bu neytrallari yerga qoʻzg’almaydigan kilib 
va samarali ulangan tarmoqlar) ga toʻg’ri keladi.