O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

 
xarid  baxolari  qishloq  xo‘jaligi  maxsulotlarining  davlat  tomonidan  sotib  olinishida 
ishlatiladi. 
•
 
dunyo baxolari xalqaro savdo munosabatlarida ko‘llaniladi. 
Baxolar tovar ishlab chiqarishning rivojlanishiga o‘z vazifa- lari orqali ta’sir etadi.  
Bozorda  turli  mehnat  sarflari  umumiy,  ya’ni  ijtimoiy  zarur  mehnat  sarfiga  keltiriladi 
va shu sarfxing pulda ifodalanishi baxoni xosil qiladi. 
Bozorda sotuvchi bilan xaridor o‘rtasidagi iqtisodiy munosabat  bo‘lganidan narxning 
shakllanishida  xar  ikki  tomon  ishtirok  etadi.  Xaridor  deganda,  biz  tovar  va  xizmatlarni 
iste’mol etuvchilar - fukarolar, ishlab chiqarishni yurgizish uchun resurslarni sotib oluvchi 
korxonalarni tushunamiz. 
Baxolaming asosiy turlariga kuyidagilar kiradi: 
"  ulgurji  baxolar.  Tovarlar  ko‘tarasiga  katta  miqdorda  sotilganda  bu  baxolardan 
foydalaniladi.  Bunday  baxoni  asosan  ulgurji  savdo-sotik  olib  boriladigan  savdo 
markazlarida uchratish mumkin. 
"  chakana  baxolar.  Tovarlar  bevosita  iste’molchilarga  sotilganda  foydalaniladi.  Bu 
baxo  o‘z  ichiga  tovar  ulgurji  narxini,  chakana  savdo  tashkilotchilarining  xarajati  va 
foydasini oladi. 
"  nufuzli  baxolar.  Bu  baxolardan  obro‘  talab  iste’molchilarga  tovarlar  sotilganda  va 
xizmatlar ko‘rsatilganda foydalaniladi. 
"  dotatsiyali  baxolar.  Bunda  tovarlar  davlat  byudjeti  xisobidan  arzonlashtirilgan 
baxolarda olinadi. 
"  davlat  baxolari.  Bu  ishlab  chikaruvchilarga  davlat  tomonidan  buyurtma  berilganda 
ko‘llaniladi. 
"  mavsumiy baxolar. Bu mavsumiy ishlab chikariladigan tovarlarga belgilanadi. 
"  milliy  va  jaxon  baxolari-alohida  tovaming  baynalminal  xarajatlari.  Bunda  jaxon 
bozoridagi talab va taklif nisbati xisobga olinadi. 
"  standart  baxolar.  Xaridor  cho‘ntagidagi  pulga  karab,  ma’lum  davrgacha 
o‘zgarmaydigan kat’iy standart narxlar ko‘llaniladi. 
"  preyskurant  baxolar.  Bu  baxolar  sotuvchi  uchun  mo‘ljal  baxo,  xaridor  uchun 
bildirishlik yoki ma’lumot baxo xisoblanadi. 
"  ishlab  chikargan  maxsulotni  sotish  uchun  muzoqaralarga  tayyorgarlik  ko‘rish 
mobaynida  tadbirkor  eng  avvalo,  o‘zi  uchun  makbul  bo‘lgan  baxo  ko‘rsatkichlarini 
aniqlashga  xarakat  qiladi.  SHu  maqsadda  u  baxoni  uchga  ajratadi.  YA’ni  maksimal  (eng 
yuqori), minimal (eng past) va obektiv baxo. 
"  maksimal  baxo  -  (sotuvchi  nuktai  nazaridan)  -  bu  muzoqaralarni  shu  baxodan 
boshlash mumkin bo‘lgan ko‘rsatkichidir. 

---

173 
 
"  minimal  baxo  -  (ko‘shilishi  mumkin  bo‘lgan  eng  past  baxo)  -  bu  tovar  narxining 
shunday  ko‘rsatkichiki,  tadbirkor  muzoqaralar  davomida  undan  tushmaslikka  xarakat 
qiladi. 
"  ob’ektiv baxo - bu, tarkibida o‘rtacha sifat ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan u  yoki bu 
tovaming o‘rtacha baxosidir.