Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

3.3.  M ato  rasmini  chizish
M a’lum ki,  tasviriy 
san’atning qaysi janri yoki 
turida  boMmasin,  san’at 
asarlarini yaratish — mato 
va uning plastik xususiyati 
bilan chambarchas bog‘liq.
0 ‘quv  m ashqi  u ch u n  
rangtasvir,  qalamtasvir 
yoki  h a y k altaro sh lik  
uchun  qo‘yilan  natyur- 
m ortdan  tortib,  inson 
qiyofasi va uning hayotdagi 
barcha tasvirlarini matosiz 
tasawur  etish  qiyin.  Stol 
ustidagi  dasturxon,  dera- 
zadagi  parda,  shamolda 
hilpirayotgan bayroq yoki 
harir ro‘mol va hokazolar 
burmalar  hosil  qiluvchi 
jism lar  hisoblanadi  va 
rasmda  ular  u  yoki  bu 
ko‘rinishda  o ‘z  aksini 
topadi. Rassom kiyim burmalarini yaxshi his etishi va chiza ohshi juda 
muhim, chunki ijodiy amahyotda ko‘pchilik kompozitsiyalar kiyimh 
model tasviri bilan bog‘liq.  Shuning uchun o‘quvchilar turh burma- 
lami his etishlari va chiza ohshlari kerak.
Mato va kiyim burmalarini chizish jarayonida, ularni mexanik 
tarzda  ko‘chirib  olish  emas,  balki  ularning  hosil  bo‘lish  tartibini 
kuzatishga intihsh kerak.
Burmalar  ba’zi  joylarda  qisqargan.  Burmali  tasvir  bir  nuq- 
tadan  shunday  yoritilishi  kerakki,  bunda  jism  burmalari  imkon 
boricha  relyefli  ko‘rinishi  lozim.  Eng  yaxshisi,  mato  joylashti- 
rilganda,  uning  bir  tomoni  osilgan  holatda  bo‘lishi,  ikki  uchi 
esa, gorizontal tekislikda yotishi kerak (50-rasm, 
a).
  Mato bunday 
holatda joylashtirilganda, uning burmalari turh xarakterga ega bo‘ladi. 
Iloji boricha, rasmni ishlash jarayonida ishni murakkablashtiruvchi
50-rasm,  a.
71

---

mayda  burmalar  tasvirini  ishlashdan  chekinish  lozim.  Burmalar 
aniqroq  ko‘rinishi  uchun,  tekis,  g‘ijim  bo‘lmaydigan  va  bir  xil 
sidirg‘a tusli mato tanlanishi maqsadga muvofiq.
Burmalaming  hosil bo‘lish  xarakteri  faqat  matolaming  tabiiy 
xususiyati (tuzilishi,  sifatijga bog‘liq bo‘libgina qolmay, balki mato 
shakl va maydon bo‘yicha qanday yuzani  egallashiga ham bog‘liq. 
Masalan,  stol ustidagi dasturxon hech qanday relyef hosil qilmay, 
gorizontal  holatdagi  stolning  ustki  yuzasini  o‘zida  aks  ettiradi. 
Dasturxonning pastga osihb tumvchi qismlari esa, burma shakllami 
hosil  qiladi  va  dasturxon  holati  o‘zgartirilsa  yoki  bir  tomonidan
tortilsa, ularning relyefi o‘z- 
garislii mumkin.  Stol ustidan 
ko‘tarilgan dasturxon qo‘lda 
osilib  turadi  va  o‘z  og‘irligi 
hisobiga osilib tumvchi bur- 
m alarning  butun  tizim ini 
hosil  qiladi  hamda ulaming 
ko‘rinishi va joylashuvi qo‘l 
harakatiga,  holatiga,  mato 
qanday osilib turganhgiga uz- 
viy bog‘liq.  Bizning  misoli- 
mizda mato stol ustiga qo‘yil- 
gan stulning bir qismi va stol 
ustiga yengil tashlangan. 
Osilib tumvclii mato tas-
50-rasm,  b.
oddiy tasvirini chizish dega- 
ni emas.  Bu jarayon matoni 
sinchiklab kuzatish va mato
virini  rasmda  ifodalash  — 
ko‘rinib tumvclii burmalami
bilan bog‘liq shaklni  o‘rganishni ham taqozo  etadi.
Mazkur vazifaning  asosiy  maqsadi  —  inson  egnidagi  kiyimni 
chiza  olishdir.  Chunki  kiyimdagi  burmalar  odam  harakatlanishi 
bilan o‘zgarib boradi,  shuning uchun ham ular tana harakati bilan 
to ‘g‘ridan to ‘g‘ri bog‘liq.  Rassomlar oldida doimo  shunday vazifa 
turadiki,  ular  kiyimni  tasvirlash  bilan  bir  qatorda,  uning  ichida 
odam tanasi mavjudligini ham ko‘rsata olishi kerak.  50-rasm, 
b
 da 
ayol portretining egnidagi kiyimi bilan uyg‘unlashib, uning qiyofasi 
va qo‘llarini butun bir yaxlitlikda ko‘rsatishini kuzatamiz.
72

---

Shuni  ta ’kidlash  kerakki,  harakatdagi  inson  qiyofasini  natu- 
radan  yoki  tasaw ur  va  xotiradan  yengil  chizgilar  yordamida 
ishlanganida,  matodagi burmalaming joylashgan o‘m ini e’tiborga 
olish  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Bunday  chizgilar  rassomni 
kiyimdagi  ko‘p  miqdordagi burmalami  chizishga tayyorlaydi.  Bu 
esa,  o‘z navbatida rasmning  sermazmun bo‘lishini ta ’minlaydi.
Topshiriqlami  bajarish  davomida  yosh  rassomlarga  mashhur 
musawirlaming mato va undagi burmalar sermazmun tasvirlangan 
asarlaridan  ishlangan  nusxalar  namoyish  etilishi  kerak.
Mato  tasvirini  ishlash  ketma-ketligi  quyidagicha:
1.  Qog‘oz sirtida tasvir o‘rni belgilab  olinadi.
2.  Mato  joylashuvchi  yuza  (stol,  orom  kursi  va  h.k.)  rasmi 
chiziladi.
3.  Keyin ushbu yuzada matoning asosiy burmalari yo‘nalishini 
ko‘rsatuvchi tayanch nuqtalar belgilanadi va yengil shtrixlar bilan 
asosiy  burmalar  hamda  matoning  gorizontal  tekislikda  yotuvchi 
qismidagi  burmalar  chiziladi.
4.  Shundan  so‘ng,  ikkinchi  darajali  burm alarni  belgilab, 
matoning  soya  tushgan  qismlariga  shtrixlash  yo‘li  bilan  to ‘q  tus 
beriladi va mato tasvirining boshlang‘ich bosqichi yakunlanadi.
5.  So‘nggi bosqichlarda tasvirlashning asosiy qonun qoidalariga 
binoan  yorug‘-soya  munosabatlari  o‘matilgan  tartibda  amalga 
oshiriladi.