Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

Prizma  shakliga  ega  kitob  javoni  rasmini  chizish
  (32-rasm). 
Tabiatdagi barcha buyumlarning asosi geometrik shakllardan taslikil 
topganligi  tufayli  tabiiy 
model sifatida  oddiy tu- 
zilishga ega bo‘lgan shakl, 
m asalan,  kitob  javoni 
olinadi.  U ning  shakli 
to ‘rt  tomonli  va  u  priz- 
mani  eslatadi.  Kitob ja- 
vonini cliizish davomida 
perspektiva  qoidalariga 
rioya etiladi. Bunday rasm 
ustida ish olib borish ja- 
rayonida, rassom o‘z bi- 
lim  doirasini  kengay- 
tiradi  va  o‘quv  rasmlari 
bo‘yicha malakasini oslii- 
radi.
Awalo, rasmning  qo-
g‘ozdagi  joylashuv  o‘r-
.  , 
. 
32-rasm.
m  amqlanadi  va  rasmm
tasvirlash  bo‘yicha  dastlabki  chizgilar  chiziladi.  Shundan  so‘ng 
qog‘ozda ufq chizig‘i cliiziladi.  Chizishni rassom o‘ziga eng yaqin 
bo‘lgan nuqtadan — javon asosi bo‘lgan kvadratning burchagidan 
boshlaydi.  Buning uchun kvadrat (asos)ning eng yaqin ikki tomoni 
yo‘nalishlari ushbu tomonlaming ufq bilan hosil qilgan burchaklari 
yordamida aniqlanadi va ushbu chiziqlami birlasliish nuqtasigacha 
davom ettiriladi.
Keyin  esa,  ushbu  tomonlar  o‘lchamlari javon  old  qirrasining 
pastki qismiga nisbatan aniqlanadi.  Ushbu qirra javon balandhgining 
bir  qismi  va  pastki  kubning  qirrasi  hisoblanadi.  Kublarning
62

---

gorizontal qirralarini davom ettiruvchi chiziqlar oralig‘i kublaming 
perspektiv  balandligini  ko‘rsatadi  va  ular  gorizontning  m a’lum 
bir nuqtasida birlashadi hamda javonning asosini belgilab beradi.
Gorizontal holatdagi asosning burchaklaridan vertikal chiziqlar 
o‘tkaziladi va ular javon balandligini tashkil etadi.  So‘ngra rassomga 
yaqin bo‘lgan  qirra uchi birlashish  nuqtasi  bilan tutashtiriladi  va 
o‘tkazilgan  chiziq  ufq  chizig‘i  tomon  pasayib  boradi.  Javonning 
yuqori  asosi ufq chizig‘idan yuqorida joylashgan  shaklni tasvirlash 
qonun-qoidalari bo‘yicha chiziladi. Natijada, to ‘rt tomonli prizma 
hosil bo‘ladi.  Eng yaqin vertikal qirrada javon qavatlarining nisbiy 
joylashuvi  belgilanadi  va  ular  ham  ufq  chizig‘ini  hisobga  olgan 
holda, perspektiva qoidalari asosida chiziladi.
Rasmni  tugallash  jarayonida  karkas  m odel  qirralarining 
chiziqlariga to‘qroq tus beriladi va yordamchi chiziqlardan faqatgina 
birlashish nuqtasi tomon yo‘nalganlari va ufq chizig‘i  qoldiriladi. 
0 ‘quv  rasmidagi  qoldirilgan  chiziqlardan  tasviriy  san’at  sirlarini 
endigina egallayotgan yosh rassomlar ishlarini tekshirishda foyda- 
laniladi.  Chunki  ushbu  chiziqlar  rasmni  perspektiv  qisqarish  va 
ufq  chizig‘ining  joylashgan  o ‘rni  nuqtayi  nazaridan  tekshirish 
imkoniyatini beradi.  Oxirgi bosqichda shaklning oldingi o‘rindagi 
chiziqlari qalinlashtiriladi va ular olislashgani  sari mayinlashib 
boradi.
Tekislikda  vertikal  holatda  joylashgan  silindrning  chiziqli-
 
konstruktiv rasmi.
 Yuqorida bayon etib o‘tilganidek, sihndmi chizish 
aylananing  perspektiv  holatini  shakllantirishdan  iborat.
Aylana va silindrning perspektiv ko‘rinishini tasvirlash muhim 
ekanligi ko‘pincha o‘quv rasmlarida geometrik shakhami va maishiy 
jihozlami  chizish  davomida  seziladi  hamda  bu  yerda  markaziy 
aylanish  o‘qi  vazifasini  ham  bajaradi.  Bundan  tashqari,  silindr 
ko‘plab  murakkab  shakllar  (jumladan,  inson  tanasijning  tarkibiy 
qismi  hisoblanadi.  Shuning  uchun  ushbu  topshiriqni  tasviriy 
mahorat  shakllanishining  ilk davrida bajarish zamriy va majburiy 
bo‘hb hisoblanadi.
Silindming  sinch  modeli  past  taglik  ustiga  tik  holatda  joy- 
lashtiriladi.  Bunda silindr rassom nigohi bo‘yicha ufq chizig‘idan 
pastda joylashishi kerak.