Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Mezazoy  erasi
  (o’rta  hayot  erasi)  –  3  davrni  o’z  ichiga  olgan:  trias  -  T, 
yura - J, bor – K. Bu eraning davom etish vaqti 50 – 250 mln yil.  

---

31 
 
 
 
Mezazoy  erasi  boshqa  eralarga  nisbatan  tektonik  harakatlar  juda  kam 
bo’lgan era hisoblanadi. Eraning trias davrida Yer qobig’ining bir tekis ko’tarilish 
va  pastga  tushish  jarayoni  bo’lib  o’tgan.  Yura  davriga  kelib  esa  burmalanish 
dislokatsiyasi  ro’y  bergan.  Bu  davrda  quruq  iqlim  yotqiziqlaridan  ko’mir,  dengiz 
yotqiziqlaridan  esa  to’q  qo’ng’ir  glinalar  hosil  bo’lgan.  Ko’mir  konlarining  ko’p 
qismi (toshko’mir davridan so’ng) shu davrga mansubdir (masalan, Angren ko’mir 
koni).  
 
Bor  davri  tog’  hosil  bo’lish  harakatining  kuchayishi  va  vulqonlar 
otilishining  boshlanishi  bilan  farqlanadi,  lekin  shunga  qaramasdan  mezazoy  erasi 
iliq iqlim sharoiti bilan tavsiflanadi.  
 
Mezazoy  erasida  yotqiziqlaning  orasida  quruqlik  va  dengiz  cho’kindilari 
bir  xil  miqdorda  tarqalgan.  Dengiz  cho’kindilaridan  ohaktosh,  mergel  ko’p 
tarqalgan  bo’lib,  qumtosh  va  konglomeratlar  ularga  nisbatan  oz  miqdorda 
uchraydi. Mezazoy yotqiziqlari Yevropa va Osiyo mintaqalarida uchraydi.  
 
Kaynazoy erasi 
(yangi hayot erasi) oxirgi era bo’lib, 3 davrga: poleogen 
–  P,  neogen  –  N  va  to’rtlamchi  davrlarga  bo’linadi.  Bu  erada  Alp  burmalanish 
dislokatsiyasi  bo’lib  o’tadi,  natijada  Alp,  Kavkaz  tog’  tizmalari  hosil  bo’ladi. 
Poleogen davrida issiq iqlim sharoiti bo’lib, bu davrda O’rta Osiyoni suv qoplagan. 
Neogen  davriga  kelib  iqlim  soviy  boshlaydi.  Bu  davrda  Alp  burmalanish 
dislokatsiyasi  ro’y  beradi.  Bunday  kuchli  tektonik  harakatlar  natijasida  Tinch 
okeani,  vulqon  va  yer  qimirlash  halqasi  vujudga  keladi.  Iqlim  to’rtlamchi  davrda 
qattiq soviydi va birinchi muz qoplash davri sodir bo’ladi. Soviq va issiq iqlimning 
almashinib  turishi  natijasida  muz  qoplash  davrlari  yuz  beradi.  Arktika  va 
Antarktida  muzliklari  ana  shu  davrlarda  paydo  bo’lgan.  Antarktidada  muz 
qoplagan  maydon  14  mln  km  ni  tashkil  etadi.  Muzliklarning  harakati  davomida 
juda  katta  maydon,  masalan,  oxirgi  million  yil  davomida  Shimoliy  Amerika  va 
Yevropa  mintaqasini  bir  necha  marta  muz  bosadi.  Oxirgi  muz  davrining  bo’lib 
o’tganiga 1 mln yil bo’lgan. Muz davrlari oralig’ida muzlik oraliq davri bo’lib, bu 
davrda  muzliklardan  xalos  bo’lgan  maydonlar  iqlimning  isishi  natijasida  dengiz 

---

32 
 
 
suvlari  bilan  qoplangan.  Hosil  bo’lgan  quruqliklarda  ko’llar  va  vodiylar  hosil 
bo’lgan.  
 
 
Muz qoplash davrlari oralig’ida dengizlarning sathlari ko’tariladi, chunki 
muz  erishi  natijasida  suv  ko’payadi.  Quruqlikning  bir  necha  marta  ko’tarilishi 
dengiz  va  daryo  terassalari  hosil  bo’lishi  bilan  izohlanadi.  Kaynazoy  erasining 
oxirgi  davrida  hosil  bo’lgan  yotqiziqlar  to’rtlamchi  davr  yotqiziqlari  deb  atalib,  u 
Yer sharining juda ko’p qismini tashkil etadi. O’zbekiston hududida ham ko’pgina 
inshootlar,  jumladan,  yo’l,  ko’prik  va  aerodromlar  to’rtlamchi  davr  yotqiziqlari 
ustiga  quriladi.  To’rtlamchi  davrgacha  hosil  bo’lgan  yotqiziqlar