Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

457

XXII bob.

 Yuridik ixtilof  

(kolliziya)

1) iqtisodiyot sohasida korxona, muassasa, tashkilotlar va fuqarolarning 

buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlarini yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan 

manfaatlarini himoya qilish;

2) iqtisodiyot sohasida qonunchilikni mustahkamlash va huquqbuzar-

liklarning oldini olishga ko‘maklashish.

Iqtisodiy sud nizolarni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonun-

lari, boshqa qonunchilik hujjatlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining 

xalqaro shartnomalari asosida hal qiladi. Iqtisodiy sud ishni ko‘rish chog‘ida 

davlat organi yoki boshqa organning hujjati qonunga to‘g‘ri kelmasligini, shu 

jumladan, u vakolat doirasidan chetga chiqqan holda chiqarilganini aniqlasa, 

qonunga muvofiq qaror qabul qiladi.

Nizoli munosabatni tartibga soluvchi huquq normalari bo‘lmagan taqdirda, 

iqtisodiy sud shunga o‘xshash munosabatlarni tartibga soladigan huquq nor-

malarini tatbiq etadi, bordi-yu, bunday normalar ham bo‘lmasa, qonunlarning 

umumiy asoslari va mazmuniga tayanib, nizoni hal qiladi. Iqtisodiy sud qo-

nunga yoki O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasiga muvofiq chet 

davlatlarning huquq normalarini qo‘llaydi.

Yuridik ixtiloflar xalqaro munosabatlarda va xorijiy davlatlar o‘rtasidagi 

munosabatlarda ham yuzaga kelishi mumkin. Davlatlar o‘rtasidagi nizolar-

ni tinch yo‘l bilan hal etish vositalari orqali yechim topishi yagona huquqiy 

usul hisoblanadi. Bunday usullar ro‘yxati Birlashgan Millatlar Tashkiloti 

Nizomining 33-moddasida mustahkamlab qo‘yilgan. Shuningdek, xalqaro 

nizolarni hal etishning sudlov tizimida Birlashgan Millatlar Tashkilotining 

Xalqaro sudi, Yevropa sudi, Yevropa Kengashining inson huquqlari bo‘yicha 

sudi faoliyat yuritadi. Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti doirasida 

arbitraj jarayonlari qo‘llaniladi. Bulardan tashqari, xalqaro kuzatuvchilar, 

tinchlikparvar kuchlar ham huquqiy makondagi nizolarni hal etishga hissa 

qo‘shadi.

Xalqaro xususiy huquq normalari, shartnomalar va bitimlar doirasida 

kelib chiquvchi iqtisodiy nizolar maxsus organlar tomonidan ko‘rib, hal etiladi. 

Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlari o‘rtasida «Xo‘jalik faoliyatini 

amalga oshirish munosabati bilan kelib chiqadigan nizolarni hal etish tar-

tibi haqidagi Kelishuv» imzolangan, shuningdek Iqtisodiy sud faoliyat yuritadi. 

Huquqiy sohadagi muayyan nizolarni hal etish ishiga xalqaro savdo arbitrajlari 

ham muhim hissa qo‘shadi.

Yuqorida bayon etilganlarga xulosa qilib, aytish lozimki, yuridik ixti-

loflarni hal etish, odatda, quyidagi to‘rt turdagi qarorlarni qabul qilish bilan 

yakunlanadi: a) qonun buzilishini bartaraf etish va aybdorlarni tegishli javob-

garlikka tortish; b) avvalgi yuridik holatni va huquq subyektining maqomini 

---