Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

 
 
 

---

 
170 
10-BOB. NARX SIYOSATI 
 
10.1. Narx tushunchasi, uning mohiyati va narx turlari 
 
Narx  bozor  kategoriyasi  bo‘lib,  tovarlar  ayirboshlanganda  yuz  beradigan 
munosabatlarni  anglatadi.  Narx  nazariy  jihatdan  olganda  tovar  qiymatining  puldagi 
ifodasi,  qiymatining  bozordagi  ko‘rinishidir.  Narx  bamisoli  barometr  kabi  bozor 
holatini  ko‘rsatib  turadi,  narx  pasayib  ketsa,  tovar  bozori  kasodlikka  yo‘likkan 
bo‘ladi,  tovar  nafsiz  bo‘lib,  uni  boshqa  tovar  bilan  almashtirish  yoki  uning  sifatini 
tubdan  yaxshilash  zarurligi  pul  tarkibiga  qo‘yiladi.  Narxning  iqtisodiy  mazmunini 
uning  funksiyalari  ko‘rsatib  beradi.  Narx  nimaga  tegishli  bo‘lishidan  qat’iy  nazar 
(tovar, xizmat) beshta asosiy funksiyani bajaradi: 
1.
 
bozor muvozanatini ta’minlash funksiyasi; 
2.
 
hisob-kitob, ulchov funksiyasi; 
3.
 
iqtisodiy regulyator funksiyasi; 
4.
 
raqobat vositasi funksiyasi; 
5.
 
ijtimoiy himoya funksiyasi. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  narxning  quyidagi  turlari  mavjud:  demping  narx, 
nufuzli  narx,  milliy  narx,  arzonlashtirilgan  narx,  jahon  narxi,  yashirin  narx,  erkin 
narx,  standart  narx,  kontrakt  (ulgurji)  narx,  chakana  narx,  o‘zgaruvchan  narx,  limit 
narx, muvozanat narx. 
Narx siyosati – narxni tashkil etish va narxni boshqarish strategiyasi va chora – 
tadbirlari  yig‘indisi;  bu  ishlab  chiqarish  holatlarini,  bozor  kon’yunkturasini, 
shuningdek ishlab chiqaruvchiga foyda keltirib, xaridor ehtiyojini qondirishdagi tovar 
va xizmatlarga narxni belgilashni bilishdir. 
Narx strategiyasi – narxni belgilash va o‘zgarishi bo‘yicha chora – tadbirlaridir. 
Narx taktikasi -  qisqa muddatli xarakterga(narxga chegirma, narxga ustama) va 
bir marotabalik chora – tadbirlarni o‘zida mujassamlashtiradi. 
Narx siyosatini boshqarish maqsadlari quyidagilardir: 
-bozorda korxona mavqeini saqlab qolish; 

---

 
171 
- joriy foydani maksimallashtirish; 
- bozor ulushi bo‘yicha liderlik; 
- tovar sifati bo‘yicha liderlik. 
Narxlar tovarni yangilik ko‘ra quyidagicha klassifikatsiyalanadi: 
1.
 
“Qaymog‘ini olish” strategiyasi 
2.
 
Bozorga yorib kirish 
3.
 
“Psixologik”  narx  –  sotuvchilar  tomonidan  narxni  qabul  qilish 
psixologiyasidan kelib chiqadi(narx yaxlit summadan kichikroq) 
4.
 
Bozorda  yoki  tarmoqda  lider  orqasidan  boruvchi  narx  –  bosh  raqibga 
nisbatan narx o‘rnatiladi. 
5.
 
Ishlab chiqarish holatlarini qoplash xarajatlari 
6.
 
Tebranib turuvchi narx 
7.
 
Uzoq muddatli narx 
8.
 
Egiluvchan narx 
9.
 
Ustunlik  narx  –  bozorda  70  –  80  %  ulushni  egallagan  korxona  qo‘yadigan 
narx. 
10.
 
Kelishilgan narx 
11.
 
Tashqi savdo oborotini ta’minlovchi narx. 
Oxirgi narxga quyidagi omillar ta’sir etadi: 
1.
 
Tovar iste’molchilari 
2.
 
Davlat tomonidan tartibga solish 
3.
 
Tovar harakati kanallari qatnashchilari 
4.
 
Raqobat.  
Bozor  narxining  asosiy  xususiyatlari  ularning  doimo  o‘zgarib  turish 
qobiliyatidir.  Narxlar  hech  qachon  sababsiz  o‘zgarmaydi.  Yuqori  narxlar  esa  yuqori 
sifatli, yangi iste’mol qobiliyatiga ega bo‘lgan tovarlarga o‘rnatiladi. Narx darajasiga 
tovarning raqobatbardoshligi va bozordagi o‘rni bog‘liqdir. 
Narx  belgilash  maqsadlari:  bozor  ulushini  ko‘paytirish,  qisqa  vaqt  ichida  eng 
ko‘p foyda olish, yuqori foyda normasini uzoq muddat saqlab qolishdan iborat. 

---

 
172