«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Armaturalash  foizini  belgilash.   
Agar  X=

h
o
  bo‟lsa,  unda 

h
o
=R
s
A
s
/R
b
b
  bo‟ladi. 
Bundan beton siqilish zonasining nisbiy balandligi: 
 

= R
s
A
s
/R
b
b
h
o
=

R
s
/R
b
 
 
 
 
(10) 
 
bu yerda  

=A
s
/
b
h
0
 – armaturalash  koeffisienti;  

100 – armaturalash foizi. 
(10)  formuladan  ko‟rinadiki, 

  ning  ortishi  bilan 

  ham  ortib    boradi.    Beton    siqilish  
zonasining    nisbiy    balandligi  chegaraviy  qiymatini    (10)    formulaga  qo‟yib,  armaturalash 
koeffisientining eng katta qiymatiga ega bo‟lamiz: 
 

max 
= 

R
R
b
/R
s 
 
 
 
 
(11) 
 
buyerda 

R
– nisbiy balandlik 

 ning chegaraviy qiymati. 
(11)  formuladan  armaturalashning  maksimal  qiymati  beton  va  armaturaning  hisobiy 
qarshiliklariga bog‟liq ekanligi yaqqol ko‟rinib turibdi. 
Shu bilan birga, me‟yorlarda armaturalashning minimal qiymati ham belgilab qo‟yilgan. 
Egiluvchi  sterjenlar  uchun  cho‟zilishga  ishlovchi  armaturaning  minimal  kesim  yuzasi 
A
s
=0,0005
b
h
o
  qilib  belgilangan  (
b
  –  to‟g‟ri  to‟rtburchakli  kesimning  eni).  Agar  elementning 
armaturalash foizi belgilangan minimumdan kichik bo‟lsa, uni armaturalanmagan beton element 
sifatida hisoblash lozim. 
Armaturalashning‟  optimal  foizi  to‟sinlar  uchun 

  =  1...2  %,  plitalar  uchun  

 = 0,3...0,6 %. 
 
To‟g‟ri  to‟rtburchakli kesimlarni jadval bo‟yicha hisoblash 
 
Amalda  yakka  armaturali  to‟g‟ri  to‟rtburchak  kesimli  elementlar  jadval  yordamida 
hisoblanadi  /2/.  Buning  uchun  (7)  va  (9)  formulalarga  o‟zgartirish  kiritamiz:  
M 

  R
b
bX
(h
o
  –  0,5X),  agar  X  = 

h
o
  bo‟lsa,  M 

  R
b
b

h
o
(h
o
–  0,5

h
o
)  bo‟ladi,  h
o
  ni  qavsdan 

---

233 
 
tashqariga chiqaramiz M 

 R
b
b
h
2
0

(1 – 0,5

); agar 

m 
= 

(1 – 0,5

) belgilasak, M 

 R
b
b
h
2
0

m 
qelib chiqadi. Bu yerdan 
 

m 
= M /R
b
b
h
2
0
 
 
 
 
 
(12) 
 
Shu 
ishni 
armatura 
uchun 
ham 
takrorlaymiz. 
M 

 
R
s
A
s
(h
o
 
–  0,5X),  
X =

h
o
 ni bilgan holda  M 

 R
s
A
s
(h
o
– 0,5

h
o
) dan h
o
 ni qavsdan tashqariga chiqaramiz: 
 
M 

 R
s
A
s
h
o
(1– 0,5

).   
 
 
(13) 
 
Agar  1–  0,5

=

  deb  belgilasak,  M 

  R
s
A
s
h
o

  kelib  chiqadi.  Bu  tenglamadan 
armaturaning yuzasini topamiz: 
A
s
 = M /R
s
h
o

  
 
 
 
(14) 
 
Agar to‟g‟ri to‟rtburchakli kesimning o‟lchamlari ma‟lum bo‟lsa, 

m 
orqali  jadvaldan 

 
koeffisient aniqlanadi, so‟ngra (14) formuladan armatura yuzasi A
s
 topiladi. (12.1–rasm). 
Beton  siqilish  zonasining  nisbiy  balandligi 

qX/h
o
. 

ning  chegaraviy  qiymati 

R
  tarzida 
ifodalanadi. 

=

R
  bo‟lganda  element  chegaraviy  holatda  bo‟lib,  armaturadagi  quchlanish  R
s
  ga 
tenglashadi. 
Tabiiyki, 

R
ning chegaraviy qiymati va shunga mos chegaraviy armaturalash mavjud, bu 
chegaradan o‟tgach,yemirilish cho‟zilgan armaturadan emas, balki siqilgan betondan boshlanadi. 
Hisobning birinchi va ikkinchi hollari orasidagi chegara ham ana shundan iboratdir (12.1– rasm). 
Shunday  qilib,  agar 

  =  X/h
o

R
  bo‟lsa,  elementlar  birinchi  holning  formulalari  (4)  va  (14) 
asosida hisoblanadi. Agar 

>

R
 bo‟lsa, hisob ikkinchi hol formulalari bo‟yicha amalga oshiriladi. 
Tajribalarning ko‟rsatishicha 

R
 ning qiymati beton va armaturaning xossalariga bog‟liq bo‟ladi.  
Betonning mustahkamligi ortgan sari, uning qayishqoqligi pasayishi hisobiga, betonning 
siqilish zonasida fursatidan ilgariroq mo‟rtyemirilish sodir bo‟ladi, bu esa 

R
  ning kamayishiga 
olib  keladi.  Tajribalarning  ko‟rsatishicha,  beton  va  armaturaning  mustahkamligi  ortgan  sari 

R
 
ning  qiymati  kamaya  boradi.  Demak,  kesimning  siqilish  zonasi  kichraya  boradi. 

R
  (1) 
formuladan topiladi. 
Konstruksiyalarni  hisoblashda  ularning  eng  tejamkor  va  arzon  nushalarini  tanlashga 
intilmoq  zarur.  Tajribalarning  ko‟rsatishicha,  to‟sinlarda 

  =  0,2...0,3  va  plitalarda 

=0,1...0,25 
olinca, mablag‟ tejaladi. 

---

234 
 
Element  yakka  tartibda  armaturalanganda,  siqilish  zonasidagi  beton  buzilmagan  holda 
qabul qila oladigan momentning chegaraviy qiymati quyidagi formula bilan ifodalanadi: 
 
M
R
=

R
R
b
b
h
0
2
  
 
 
 
(15) 
 
Buyerda 
 

R
=
