Udk axmadova umidaxon shavkayt qizi publisistik uslubda perifrazalar


ommaviy axborot vositalari uslubi – publitsistik uslub



Download 0,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/107
Sana03.01.2022
Hajmi0,94 Mb.
#316186
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   107
Bog'liq
publisistik uslubda perifrazalar

ommaviy axborot vositalari uslubi – publitsistik uslub

 hisoblanadi. Ushbu uslub 

ikki xil shaklda namoyon bo„ladi. Bular: yozma va og„zaki shakllardir.  

     Ijtimoiy-siyosiy  masalalarga  bag„ishlangan  bosh  maqolalar,  felyeton  va 

pamfletlar,  murojaatnomalar,  chaqiriqlar,  deklaratsiyalar,  gazeta  va  jurnal  uslubi 

publitsistik  uslubning 



yozma  shakli

ga  mansubdir.  Radio  va  televideniyeda 

chiqayotgan  siyosiy  sharhlovchilar,  notiqlar  nutqi  publitsistik  uslubning 

og„zaki 

shakli

dir. Og„zaki publitsistik nutq yakka shaxs manziliga emas, balki tinglovchilar 

ommasiga  qaratiladi,  monologik  formada  bo„lib,  bitta  shaxs  so„zlaydi, 

tinglovchilar  esa  behisob  bo„ladi,  aniq  mavzu  oldindan  yozma  yoki  og„zaki 

formada  tayyorlangan  bo„ladi,  ma‟noviy  struktur  jihatidan  qat‟iyligi,  aniq 

informatsiyalanishi  bilan  xarakterlidir.



 

Tashviqot-targ„ibot  ishini  olib  boradi,  

matbuot  uslubi  –  ommabop  uslub  hisoblanadi.  Bu  uslubda  ijtimoiy-siyosiy  so„z 

ko„p  qo„llanadi.  Nutq  ta‟sirchan  bo„lishi  uchun  ta‟sirchan  so„z  va  birikmadan, 

maqol  va  hikmatli  so„zdan  keng  foydalaniladi.  Bunday  uslubda  gap  bo„lagi 

odatdagi tartibda bo„ladi, kesim buyruq va xabar maylidagi fe‟l bilan ifodalanadi, 

darak, his-hayajon va  ritorik so„roq  gap,  yoyiq undalma, takroriy  so„z va birikma 

unumli qo„llanadi



 

[76, 126]. Publitsistik uslub o„zbеk adabiy tilining nutq uslublari 

qatorida, asоsan, XIX asrning охiri XX asrning bоshlarida paydо bo„la  bоshladi.  

Chunki  bu  davrga  kеlib,  ya‟ni  1883-yilning  bоshlarida  o„zbеk  tilida to„ng„ich 

gazеta  “Turkistоn  vilоyatining  gazеti”  chiqa  bоshladi.  XX    asr    bоshida    esa  

nashriyot    va    vaqtli    matbuоt    ishlari    dоirasining    yanada  kеngayishi    hamda  




 

24 


o„zbеk    dеmоkratik    yozuvchilar    ijоdida    badiiy    publitsistikaning    kеng    o„rin 

оlishi  kabi  оmillar  o„zbеk  adabiy  tilida  publitsistik  uslubning  paydо  bo„lishi  va 

shakllanishida katta rоl o„ynaydi. 

     Publitsistik uslubning o„ziga xos xususiyatlari quydagilardan iborat: 

 

publitsistik 



uslub 

davrning 

dolzarb 

masalalarini 

o„quvchilarga, 

tinglovchilarga, tomoshabinlarga gazeta, radio, televideniye orqali yetkazish

ommaning ijtimoiy qarashlarini shakllantirish uchun xizmat qiladi; 

 



muayyan  ijtimoiy  masalalarga  faol  munosabatda  bo„lish,  hozirjavoblik, 

ta‟sirchanlik, shuningdek, soddalik, tushunarlilik belgilariga ega; 

 

publitsistik  uslub  ikki  vazifani  – 



axborot  berish

  va 


ta‟sir  qilish

  vazifasini 

bajaradi; 

 



ushbu uslubda adabiy tilning me‟yorlariga qat‟iy amal qilinadi; 

 



ushbu  uslubda  ijtimoiy-siyosiy  tushunchalarni  ifodalovchi  so„zlar  ko„p 

qo„llanadi. 

     Ommaviy  muloqot  tili  ifodasi  adabiy  tilning  qo„llanishidagi  o„ziga  xoslikni, 

publitsistik uslubning tavsifiy sifatlarini nazarda tutadi [35, 64].  

     Publitsistika reportaj, pamflet, felyeton kabi bir qancha janrlarga ega. Bular bir-

biridan  ma‟lum  farqlarga  ega  bo„lsa-da,  bir  umumiy  belgiga  ega,  u  ham  bo„lsa 

nutqning  jamiyatga  qaratilganligidir.  Shuningdek,  Beruniy  Alimov 

“Axborot 

globallashuvida  janr,  til  va  tasvirning  o„rni”

 

nomli  maqolasida  publitsistik 

uslubda  qo„llanuvchi  janrlarning  amaliy  ahamiyatiga  to„xtalib  o„tgan.  “Ayni 

paytda  tilning  funksional  uslublari  haqida  so„z  ketar  ekan,  til  vositasini  ijtimoiy 

faoliyat  sohasida  an‟analar  va  qoidalar  asosida  ishlatish  joiz.  Shu  ma‟noda 

ommaviy muloqot uslubi betakror ildizlariga ega. Axborot matnini tayyorlashning 

o„ziga xos uslublari mavjudki, ular o„z navbatida, turli shakl va janrlarga ajraladi. 

Muxbir  ma‟lum  bir  mavzuga  doir  faktlarni  o„ziga  ma‟qul  uslubda  ifoda  etish  

jarayonida  mazkur  janrlarning  texnik  va  texnologik  unsurlarini  ishga  soladi. 

Umuman janr haqida gap ketganda, shuni alohida qayd etib o„tish kerakki, bugungi 

o„zbek  jurnalistikasi  jahon  axborot  makoni  arxitektonikasiga  tarkibiy  bo„lim 

sifatida  kirar  ekan,  axborotning  zamonaviy  shakllaridan  foydalanishni  keng  joriy 




 

25 


etish  masalasi  davr  talabidir.  Axborot  matniga  ortiqcha  bezak  berish,  so„zlarni 

keragidan  ortiqcha  ishlatish  tavsiya  etilmaydi.  Chunonchi,  dunyo  axborot 

maydonida  paydo  bo„layotgan  zamonaviy  janrlarning    barchasi  qisqalikka  va 

tezkorlikka  yo„naltirilmoqda.  Janrdan  o„z  o„rnida  foydalana  bilish  mahorati 

tarqatilayotgan axborotning muvaffaqiyatini belgilaydi” [ 14, 41].  

     XXI  asrda  axborot  –  eng  dolzarb,  eng  ommabop  va  qimmatbaho  mahsulotga 

aylanib  ulgurgan  bir  vaqtda,  bugunga  kelib  axborotni  tarqatish  va  uni  qabul  qilib 

olishning  usul  va  vositalari  shu  qadar  ko„paydiki,  bu  o„z-o„zidan  to„g„ri  va 

ishonchli  manbalarga  bo„lgan  ehtiyojni  orttirib,  eshituvchi  tomoshabin    uchun 

ma‟naviy  ozuqa  bera  oluvchi  kuchga  ega  bo„lgan  vositalarni  to„g„ri  yo„naltira 

olish,  axborot  bankini  har  tomonlama  zamonaviy  talablarga  to„la  mos  kela 

oladigan qilib shakllantirish publitsistik uslubda ish yurituvchilar oldida turgan eng 

muhim vazifa bo„lib qolaveradi. Zero, har bir davr, har bir makonda bo„lgani kabi 

tarqatilayotgan  axborotlar  uchun  javobgarlik,  axborotga  egalik  qilish  madaniyati 

shakllangan  kishilargina  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  jadal  taraqqiy 

etib borayotgan bugungi davrning chinakam qahramonlari bo„lib hisoblanadilar. 

     Publitsistik  uslubning  har  ikkala  shakli  ham  birdek  kuchli  ta‟sir  berish  orqali 

ishonchli manbani tinglovchi va o„quvchiga yetkazishga xizmat qiladi. Publitsistik 

uslubning yozma va оg„zaki ko„rinishlari o„ziga хоs хususiyatlarga ega bo„lsa-da, 

ular  publitsistik  uslubning  umumiy  talablariga  bo„ysunadi.  Chunоnchi,  bu 

uslubning ikkala turida publitsistikaga хоs siyosiy aktivlik, hоzirjavоblik, o„tkir va 

ta‟sirchan  nоtiqlik,  mantiqiylik,  tashviqоt  va  targ„ibоt  kabi  хususiyatlar  mavjud 

bo„ladi. Publitsistikaga хоs umumiy bеlgilarga muallif munоsabatining оshkоra va 

aniq  ifоdalanish  хususiyati  ham  kiradi.  Muallifning  vоqеlikka    munоsabati  

faktlarning    tanlashida,    ularni    o„z    dunyoqarashi    va    estеtik    tamоyili    asоsida  

mantiqiy tahlil  qilishida  va  nihоyat,  tilning  emоtsiоnal-eksprеssiv  vоsitalaridan  

fоydalanishida  o„z ifоdasini    tоpadi.    

     Xulosa  qilib  aytadigan  bo„lsak,  ommabop  uslub  o„zbek  tilshunosligida 

filologiya  fanlari  nomzodi  T.Qurbonov  tomonidan  monografik  yo„nalishda 

o„rganilgan. Til taraqqiyotida muhim omil sanaladigan publitsistika o„z navbatida 




 

26 


tilning  imkoniyatlaridan  ham  keng  foydalanadi  [28].  Ommabop  uslub 

imkoniyatlarining kengligini lingvistik va ekstralingvistik (paralingvistik)  – tildan 

tashqaridagi  omillarning  mustahkam  aloqadorligida  kuzatamiz.  Publitsistik  janrda 

yozilgan  asarlarning  mohiyatan  hozirjavobligi,  ularning  axborot  hamda  targ„ibot-

tashviqot  xarakterda  bo„lishi  va  ommani  dunyo  yoki  mamlakatimiz  miqyosida 

sodir  bo„layotgan  voqea-hodisalardan  zudlik  bilan  xabardor  qilishi  natijasida 

yuzaga  keladigan  novatorlik  unda  tabiiy  ravishda  yangi  ijtimoiy-siyosiy 

terminologiyaning  qo„llanilishi  va  tilimizda  me‟yorlashishiga  sabab  bo„ladi. 




Download 0,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish