Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Boshqa huquqiy oqibatlar

  kelib chiqishi jinoyat sodir etilishi bilan 

bog‘liq bo‘lib, ammo jinoiy jazolar sirasiga kirmaydi. Jumladan, jinoiy 

javobgarlik va jazodan ozod qilishning barcha ko‘rinishi, tibbiy yo‘sindagi 

majburlov choralarini qo‘llash, sudlanganlik va hokazolar boshqa huquqiy 

1

 

Қаранг: Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт, 11-м. 

27 

 

                                                           

---

oqibatlar jumlasiga kiradi. Qonuniylik prinsipiga ko‘ra, barcha huquqiy 

oqibatlar faqat jinoyat qonuniga asoslanmog‘i kerak. Shuning uchun 

jinoyat qonuni qamrab olinmagan jinoiy qilmishning huquqiy oqibatlari 

qonunga asoslangan deb tan olinmaydi (masalan, sudlanganligi olib 

tashlangan shaxsni ishga qabul qilishdan bosh tortish noqonuniy 

hisoblanadi). 

Qonuniylik  prinsipi jinoyat qonunini qo‘llash jarayonida uning 

mazmunini qonun matniga to‘la mos ravishda tushunilishini nazarda 

tutadi. Huquqni muhofaza qilish organlari Jinoyat kodeksi normalarini o‘z 

xohishlariga ko‘ra talqin qilmasdan, birinchi navbatda, qonun mazmuniga 

hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining tushuntirishlariga 

asoslanishlari lozim. Biroq shuni ham ta’kidlash kerakki, plenum qarorlari 

amaldagi Jinoyat kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kirita olmaydi. 

Qonunga  o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish masalasi O‘zbekiston 

Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan qonunchilik tashabbusi huquqiga 

ega bo‘lgan organlar tomonidan taklif kiritilganidan keyin qonun 

chiqaruvchi organ tomonidan tegishli tartibda hal qilinadi. 

Qonun to‘liq qo‘llanilishi lozim. Jinoyat qonunini  qisman, to‘liq 

bo‘lmagan holda qo‘llash, ya’ni uning ma’lum bir qismini –  faqat 

dispozitsiya yoki faqat sanksiyasini qo‘llash qonuniylik prinsipini qo‘pol 

buzish hisoblanadi. Qonuniylik prinsipi buzilishi oqibatida aybdor shaxs 

jazosiz qolishi (jinoiy javobgarlik asoslari bo‘la turib, shaxs qonunga xilof 

ravishda jazodan ozod qilib yuborilganda) yoki aybsiz shaxs jinoiy 

javobgarlikka tortilib ketishi mumkin (asossiz ravishda qilmishni jinoyat 

deb kvalifikatsiya qilish oqibatida shaxsning sudlanishi). Qonuniylik 

nafaqat jinoyat-huquqiy normani uni tashkil etuvchi barcha qismlari 

hajmida qo‘llashni, balki qilmishni muayyan normaga muvofiq, unda 

nazarda tutilgan jinoyatning barcha belgilari bo‘lgandagina kvalifikatsiya 

qilinishini nazarda tutadi. 

Qonuniylik  prinsipining mazmuni qonunga asoslangan holda sud 

hukmi bilan shaxsni aybdor deb topishda va jazo tayinlashda namoyon 

bo‘ladi. Ushbu qoida Konstitutsiyaning 26-moddasida1  o‘rnatilgan 

aybsizlik prezumpsiyasidan kelib chiqqan bo‘lib, ayni paytda u jinoyat 

28 

 

---

huquqidagi qonuniylik prinsipining tarkibiy elementi sifatida quyidagi 

xususiyatlarga ega: 

–  shaxsning muayyan qilmishining jinoyat ekanligi faqat sud hukmi 

bilan aniqlanadi; 

– sodir etilgan muayyan jinoyat uchun jazo ham faqat sudning hukmi 

bilan tayinlanadi; 

–  shaxsni jinoyat sodir etganlikda aybdor deb topish va sud hukmini 

chiqarish tartibi faqat qonunda belgilanadi.