Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.1.  Yarim  oMkazgichlar  va  ularning  xossalari
Yarim  oMkazgich,  kristallik  yoki  am orf moddalar  hisoblanib, 
ulaming hajmiy qarshiligi  uy harorati sharoitida  104 dan  I04 O nrsm  
gacha  atrofida  boMadi.  M etallarda  hajmiy  qarshilik  10 6  dan  10'4 
Om-sm. gacha,  dielektriklarda  105 dan  1022 Om  sm.  gacha boMadi. 
Oarshiligining miqdori bo'yicha yarim oMkazgichlar oMkazgichlar 
(metallar)  va  oMkazuvchi  boMmaganlar (dielektriklar)  orasida joy 
egallaydi.
Yarim  oMkazgichlarga  germaniy,  kremniy,  selen,  mis  oksidi 
va boshqa  m oddalar kiradi.  Ular texnikada  ko‘p qoMlaniladi.
Yarim  oMkazgichlar  qarshilikning  harorati,  elektr  va  magnit 
maydonlari  kuchlanishi,  yorugMik  darajasi,  mexanik  kuchlanish, 
elektromagnit  nurlanish ta ’siri va boshqalarga  kuchli bogMiqdir.
Yarim oMkazgichli  asboblar asosan germaniy  va  krem niydan 
tashkil  topgan  boMib,  o ‘zining  tashqi  ustki  qismidagi  qobigMda 
4  tadan  valentli  elek tro n lar  boMadi.  Lekin  ichki  qism ining 
qobigMga joylashgan  28  ta  germ aniy  atom ining  elektronlari  va 
10  ta  krem niy  ato m in in g   elek tro n lar,  y ad ro lar  to m o n id a n  
m ustahkam   ushlanib  turadi  va  har  qanday  holatlarda  u  uzilib 
ketmaydi.  Faqatgina yarim  oMkazgichlar atom larning 4 ta valentli 
elektronlari  uzilishi  va  erkin  boMishi  m um kin,  u  ham  b a ’zida. 
Ritta  boMsa  ham   elektronini  yo ‘qotgan  yarim  oMkazgichning 
atom i,  musbat  ionli  boMib  qoladi.
Atomlararo  aloqadan  ajralib  chiqqan  elektronlar  erkin  boMib 
qoladi,  elektronlar  chiqib  ketgan  bo‘sh joyi  «teshik»  deb  ataladi. 
Yarim  oMkazgichda  harorat  qancha  yuqori  boMsa,  unda  shuncha 
ko'p  erkin  elektronlar  va  teshiklar  boMaldi.
Yarim  oMkazgich  atom larining  o 'zaro   aloqasini  quyidagi 
sxemadan  ko‘rish  mumkin:
116
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2  1.1-ra.jm.
  Yarim o'tkazgich  tarkibining 
soddalashtirilgan  sxemasi.