Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

J a d id c h ilik  
harakatining yana bir yorqin vakili Abdurauf Fitrat 
(1884—1939)  bolib,  ilmning  ko‘p  sohalarida  ijod  qilgan  muta- 
fakkirdir.  Olim  «Sayxa»  («Bong»),  «Hind  sayyohining  qissasi», 
«Uchqun»  to‘plami,  «Chin sevish»,  «Hind  ixtilochilari»,  « 0 ‘zbek 
tili grammatikasi»,  «Chig‘atoy adabiyoti» va boshqa ko‘plab  asar­
lar  yozdi.  Fitratning  asarlarida  xalqni  jaholat  va  nodonlikdan 
qutqazish,  ilm-ma’rifatga chorlash,  milliy mustaqillikka erishish, 
xalqning  o‘zligini tanishi,  ongining  o‘sishi,  kuchli va rivojlangan 
davlat tuzish, xalqning bilimdon bolib, tijorat va tadbirkorlik bilan 
shug‘ullanishi,  Yevropaning  fan va  texnika  yutuqlarini  o‘rganish 
kabi g‘oyalar  ilgari  suriladi.  Uning  yuqoridagi  millatparvarlik va 
vatanparvarlik ruhi bilan  sug‘orilgan g‘oyalari  hozir  ham  tadbir­
korlik, ma’naviyat va ma’rifatni ravnaq toptirishda, milliy g‘oya va 
mafkurani shakllantirishda,  xalqning o‘zligini anglashida muhim 
ahamiyatga ega.
Xullas,  0 ‘zbekiston  hududidagi  ijtimoiy-falsafiy  fikr  tarixi ni 
qisqa yoritish shundan dalolat beradiki,  u bizning  davrimizgacha 
uzluksiz  ravishda  madaniyat,  inson  tafakkuri  va  aql-zakovati- 
ning yuksalishida muhim  ahamiyatga ega bolgan.  Lekin  musta- 
bid  tuzum  davrida  ijtimoiy-falsafiy  fikr  tarixiga  bir  tomonlama, 
sinfiy  nuqtayi  nazardan  yondashildi,  faqat  kommunistik  partiya 
mafkurasi  talablariga  to‘g‘ri  keladigan  g‘oya  va  fikrlarga  e’tibor 
berildi.  1917-yildagi  Oktyabr  to‘ntarishidan  so‘ng  asta-sekin 
o‘tmish  ma’naviyati,  falsafiy  fikri  o‘rnini  markscha-lenincha 
mafkura egallay boshladi.  Oliy o‘quv yurtlari,  keng xalq ommasi 
orasida  dialektik  va  tarixiy  materializm  va  ilmiy  ateizm  targ‘ib 
qilindi,  ularga to‘g‘ri kelmaydigan ta’limotlar qattiq tanqid ostiga 
olindi.  Eng  achinarlisi  shuki,  o‘z milliy  madaniyati,  urf-odati va 
an’analariga  sodiq bolgan,  ularni saqlab  qolishga  intilgan ziyoli- 
lar,  shoir va yozuvchilar quvg‘inga uchrab,  qatag‘on  qilindi.
Lekin  yuqoridan  bolgan  tazyiqlarga  qaramay,  madaniy- 
ma’naviy  va  ijtimoiy-falsafiy  merosimizni  o‘rganish,  tadqiq  qi­
lish  tamoman to‘xtab  qolmadi.  60—70-yillarda  I.M.  Mo‘minov, 
V.Zohidov, 
keyinroq 
esa, 
O.Fayzullayev, 
E.Yusupov,
62

---

M.Xayrullayev,  J.Tulenov,  H.Po‘latov kabi  olimlarning ijtimoiy- 
falsafiy tadqiqotlari o‘sha davr tafakkurini aks ettirishda ahami­
yatga  ega bo'ldi.
0 ‘zbekistonning  mustaqillikka  erishuvi  falsafiy  merosimizni 
xolisona,  haqqoniy  va  yangicha  tafakkur  asosida  tadqiq  qilish 
uchun  keng  imkoniyatlar  yaratdi.  Endigi  vazifa  sobiq  mafkura- 
ning asoratlarini bartaraf qilib, milliy mafkuramizga tayanib,  boy 
ma’naviy va  madaniy  qadriyatlarni,  ijtimoiy falsafiy tafakkur  ta- 
rixini chuqur va har tomonlama o‘rganishdan iboratdir.