Pul, kredit va banklar

qiymat  o‘lchovi, 
muomala  vositasi,  to‘lov  vositasi  va  jamg‘arma vositasi    funktsiyalari
ni  bajaradi degan fikrga 
keldik. 
Pulning   
qiymat  o‘lchovi
funktsiyasi  asosan  tovarlar  qiymatini  baho  shaklida aks ettirish 
orqali namoyon bo‘ladi. Pulning qiymat o‘lchovi barcha tovarlar uchun umumekvivalent vositasi 
sifatida  ularning  qiymatini  o‘lchaydi.  Barcha  tovarlarning  qiymati  pul  o‘lchovi  vositasi,  ya’ni 
baho  masshtabi,    dastlabki  bosqichda  hukumat  tomonidan  o‘rnatiladi.  Masalan,  metr  o‘lchovi 
bilan  uzunlikni,  kilogramm    o‘lchovi  bilan  og‘irlikni  o‘lchagan  kabi,  pulning  qiymat  o‘lchovi 
funktsiyasi bilan barcha tovarlarning qiymati  o‘lchanadi.  
O‘zbekistonda qiymat o‘lchovi bevosita milliy valyuta «so‘m», AQShda dollar, Yevropa 
ittifoqiga  a’zo  mamlakatlarda  yevro,  Buyuk  Britaniyada  funt  sterling,  Yaponiyada  iena  qiymat 
o‘lchovi vositasi hisoblanadi. 
Pulning inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lgan paytda uning qiymat o‘lchovi funktsiyasining 
amal  qilishi  bir  qadar  chegaralanadi.  Masalan,  1939  yildan  1949  yilgacha  Yaponiya  ienasining 
inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lganligi uchun ko‘pchilik yapon savdogarlari tovarlarning bahosini  
belgilashda,  ayrim  hollarda  savdo  sotiqni  ham  AQSh  dollarida  amalga  oshirganlar.  Chunki 
AQSh  dollarining  qiymat  o‘lchovi  ienaga  nisbatan    bir  necha  barobar  mustahkam  va  barqaror 
bo‘lgan. Shuning uchun, Yaponiyada 1939 – 1949 yillarda barcha tovarlar bahosi ikkita narxda, 
dollar  va  ienada  yuritilar  edi.  Ayni  paytda,  ienada  belgilangan  tovarlar  bahosi  oshib  borish 
tendentsiyasiga ega edi, dollarda esa baholar dastlabki holatidan o‘zgarmasdan qolgan.   
Hukumat  mamlakatda  pul  islohotini  amalga  oshirish  orqali  pulning  qiymat  o‘lchovini 
o‘zgartirishi mumkin. Pul islohoti – muomaladagi pul massasini kamaytirish orqali, uning joriy 
qiymat  o‘lchovidan  boshqasiga  o‘tishdir.  1944  –  1952  yillarda  Yevropa  mamlakatlarida  24 
martadan ortiq pul islohotlari amalga oshirilgan.  
Sobiq  ittifoq  davrida  rubl  kuchli  inflyatsiyaga  uchramagan  va  iqtisodiyot  nisbatan 
barqaror darajaga ega bo‘lgan bo‘lsada,  1961  yilda mamlakatda pul islohati amalga oshirilgan. 
Hukumat  muomalada  mavjud  bo‘lgan  rubllarni  yangi  chiqarilgan  rubllarga  1/10  nisbatda  pul 
islohatini  amalga  oshirgan.  O‘sha  davrda  o‘tkazilgan  pul  islohotining  asosiy  maqsadi 
mamlakatdagi xufyona  iqtisodiyotning  ulushini  kamaytirish    va baho  masshtabini pasaytirishga 
qaratilgan  bo‘lib,  xufyona  iqtisodiyot  ishtirokchilari  eski  rubllarni  to‘lig‘icha  yangi 
banknotalarga  almashtira  olmaganligi  natijasida  iqtisodiy  jihatdan  zarar  ko‘rgan  va  baho 
masshtabi 10 martaga kamaygan. 
Pulning