O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Yana iqtisodiy o„sish va taklif haqida 
Yangi  klassik  nazariya  makroiqtisodga  sezilarli  ta‘sir  ko‗rsatdi, 
lekin  o‗zining  nazariyalari  uchun  Keyns  makroiqsodiy  nazariyasidek 
ko‗p isbot yig‗a olmadi. Statistik ma‘lumotlar javob topish uchun yetarli 
emas  edi.  Shu  nuqtada  makroiqtisodchilar  iqtisodiy  sikl  muammolariga 
e‘tibor qaratmay qo‗ydilar va o‗sish iqtisodiyotiga ko‗proq e‘tibor qarata 
boshladilar.  Bu  davr  talabi  edi,  Amerika  iqtisodiyoti  1990-yillar 
davomida o‗sib keldi va hech qanday iqtisodiy siklga duch kelmadi.  
 
Iqtisodiy  o‗sish  tahlili  1950-yillarda  Solouning  Xarrod-Domar 
modeliga  javoban  shakllantirlgan  o‗sish  modelini  qayta  ko‗rib 
chiqishdan boshlandi. Bu modelga ko‗ra iqtisodiy o‗sishga erishish oson 
emas,  agar  omad  yuz  o‗girsa,  iqtisodiyot  depressiyaga  tushib  qolishi 
hech gap emas edi. Solou modeli o‗zgarmas kapital/ishchi kuchi nisbati 
farazini olib tashlash orqali bu xulosaga qarshi chiqdi. Bu modelga ko‗ra 
iqtisodiyot  har  doim  muvozanatli  iqtisodiy  o‗sish  darajasiga  qaytadi. 
Iqtisodiyot  nomuvozanatlikda  emas,  balki  muvozanatda.  Solouning 
                                                             
44
 Michael Woodford (1991)нинг моделида мисоллар берилган and John Bryant (1983)каби иқтисодчиларнинг 
ўйин-назарий моделида келтирилган. 

---

228 
 
iqtisodiy  o‗sish  modeli  neoklassik  iqtsiodiy  o‗sish  modeli,  deb  ham 
atalib,  butunlay  taklifga  e‘tibor  qaratdi.  Ishlab  chiqarish  hajmini 
belgilashda talabning ta‘siri yo‗q edi. Yangi klassikchilarga bu yoqar edi 
va  nima  uchun  davlatlarning  o‗sish  sur‘atlari  har  xil  bo‗lishini 
tushuntirish uchun bu modelni yanada rivojlantirdilar. 
 
Makroiqtisodning  iqtisodiy  o‗sishga  o‗rg‗u  berishi  uning  tabiatini 
ham  o‗zgartirib  yubordi.  O‗sish  modellari  taklifga  asoslangan  modellar 
edi: ularda talabga o‗rin yo‗q edi. Shunday qilib o‗sish modellari e‘tibor 
qozonib,  Keyns  modellari  e‘tibordan  chetda  qoldi.  Bu  o‗sish  modellari 
o‗rtamiyona  va  keyinchalik  ommabop  kitoblarga  kiritilgan  sari 
makroiqtisodda  Keyns  nazariyasining  roli  tushib  bordi,  uning  o‗rniga 
zamonaviy  makroiqtisodiyot  fanida  pulning  miqdoriy  nazariyasi  va 
o‗sish  nazariyalariga  ko‗proq  e‘tibor  qilina  boshlandi.  Klassik  o‗sish 
nazariyasi  keyinchalik  iqtisodiy  o‗sishning  endogen  nazariyasi  bilan 
to‗ldirildi.  Iqtisodiy  o‗sishning  endogen  nazariyasida  texnologik 
o‗zgarish tashqaridan berilgan deb emas, balki endogen, ya‘ni modeldan 
kelib chiqadi, deb qabul qilinadi. U fan-texnika taraqqiyotiga sarflangan 
investitsiyalarning  tabiiy  natijasi  sifatida  qabul  qilinadi.  Iqtisodiy 
o‗sishning  endogen  nazariyasida  samaradorlikning  o‗sib  borishi 
Me‘yoriy  unumdorlikning  pasayib  borishidan  tezroq  amalga  oshadi  va 
buning  natijasi  o‗laroq  doimiy  iqtisodiy  o‗sishni  va  hech  qachon 
turg‗unlikka  tushmaslikni  kuzatishimiz  mumkin.  Shunday  qilib,  bu 
model asosiy makroiqtisodiy oqimni pessimizga emas, yana optimizmga 
qaytardi. 
 
Iqtisodiy  o‗sishga  e‘tibor  Keyns  makroiqtisodiy  nazariyasini 
chetga surib qo‗ydi. Keynscha modellar ishlatilar, lekin multiplikator va 
talab  siyosatining  ahamiyati  tushib  borar  edi.  Inflyatsiyaga  qarshi 
kurashda  monetar  siyosat  ishlatilar,  fiskal  siyosat  esa  amaliy  jihatdan 
noqulay,  amalda  siyosat  taklif  tarafiga  beriladigan  imtiyozlarga 
qaratilgan edi. 
 
Ammo  Solou  iqtisodiy  o‗sish  modelida  ham  ayrim  muammolar 
mavjud  bo‗lib,  u  statistik  faktlarga  to‗liq  to‗g‗ri  kelmas  edi.  Modelga 
ikki  o‗zgartirish  kiritish  orqali  bu  muammolarni  hal  qilish  mumkin:  bu 
model  muvofiqlashtirildi  va  o‗rniga  texnologiyaga  asoslangan  va  Smit 
nazariyasiga borib taqaladigan yangi o‗sish nazariyasi yuzaga keldi.