Microsoft Word mumtoz faylasuflar hikmati ziyouz com doc

www.ziyouz.com
 
кутубхонаси
 
26
ELEYALIK ZENON  
(Miloddan avvalgi 490 (taxminan) -430 yillar) 
 
Zenon Italiyada joylashgan Eleya shaharchasida tug‘ilgan. U faylasuf Parmenidning 
ma’ruzalarini tinglab, saboq olgan. Ba’zi ma’lumotlarga qaraganda u Parmenidning 
tutingan o‘g‘li bo‘lgan. U birinchi bo‘lib «Dialektika»ni kashf etdi. Ya’ni fikrlaridagi 
qarama-qarshiliklarni fosh etish orqali raqibning so‘zlarini rad etish usuliga asos soldi. U 
butun hayotini «ko‘plik»ning yo‘qligini isbotlashga bag‘ishlagan. Ayniqsa, harakatning 
mavjudligiga qarshi dalil-isbotlari bilan shuhrat qozongan. 
Zenonning quyidagi asarlari ma’lum: 
«Tabiat haqida», «Bahslar», «Faylasuflarga 
qarshi», «Empidokl qarashlariga sharh».
 
Zenon hukmdor Narxga qarshi fitnaga qo‘shilgani uchun qatl qilingan. 
 
* * * 
Zenon: «Falsafa insonga o‘limga nisbatan nafrat tuyg‘ularini in’om etadi», deb yozgandi. 
 
* * * 
Zenon harakatga oid falsafiy fikrini qat’iy himoya qilgan. Uning bu aqidasi «Chopqir Axilles» deb 
nom olgan. «Axilles qay darajada chopqir bo‘lmasin va oraliqdagi masofa qancha bo‘lishidan qat’i 
nazar, u hech qachon toshbaqani quvib yetolmaydi, — deydi Zenon. — Chunki bizning harakat 
xususidagi tasavvurlarimiz yolg‘ondir. 
Isbot: Axilles toshbaqagacha bo‘lgan masofani bosib o‘tarkan, bu vaqtda toshbaqa ham yurishdan 
to‘xtamaydi. Bu holat cheksiz davom etishi mumkinligini inobatga olsak, cheksiz masofani bosib o‘tish 
uchun chegarasiz vaqt kerak bo‘ladi. Shunday ekan, harakat haqida so‘zlashga o‘rin qoladimi? 
Bundan tashqari, tabiiyki, Axilles va toshbaqa o‘rtasida bir necha gaz va chaqirimlik «masofa» 
mavjud. Ana shu oraliq masofa Axilles va toshbaqani bir-biridan ajratib turadi. Agar Axilles quvib 
yetib olsa-yu, toshbaqa bilan uning orasidagi masofa atigi bir necha mikronga yoxud molekulalar 
uzunligidagi o‘lchamga teng bo‘lib qolsa, buni masofa, deb atash mumkinmi? 
Zenon bu borada shunday farazni ilgari suradi: «Tasavvur qiling: harakatdagi jism olg‘a borarkan, 
qarshisidagi havoni ham oldinga itaradi. Demakki, u xuddi tiqin (porshen) kabi ro‘parasida uchragan 
barcha buyumlarni ham ilgari surib ketaveradi. Bundan ko‘rinib turibdiki, Axilles ham toshbaqaga 
yaqinlasha borib, uni ozgina bo‘lsa-da, oldinga itaradi. Axilles qanchalar tez yugursa, toshbaqaga 
shuncha kuchli ta’sir etadi. Natijada toshbaqa hamma vaqt Axillesdan ilgarida ketaveradi. Xo‘sh, bu 
qanday harakat bo‘ldiki, chopqir Axilles loaqal imillagan toshbaqani ham quvib yetolmasa?» 
 
* * * 
Zenon «joy»ning mavjudligini inkor etib, shunday fikrni o‘rtaga tashlaydi: «Agar joy mavjud ekan, 
ayni damda u ham qaysidir joyda mavjud bo‘lishi kerak-ku? Har qanday joyning o‘ziga tegishli 
qandaydir joyi bo‘lishi tabiiy holdir. Bu holat uzluksiz davom etaveradi. Demak, joy mavjud emas». 
 
* * * 
Zenon bir butun narsaning bo‘linmasligini tasdiqlaydi. U aytadiki, butun narsa bo‘lingach, ko‘plab 
birliklarga ega bo‘lamiz. Bu birliklarning har biri o‘z navbatida birliklarga bo‘linadi. Bu jarayon cheksiz 
davom etaveradi. 
Ammo cheksiz ko‘pliklarning cheksiz ko‘pligi bema’nilikdir. 

---

Haqiqat manzaralari 96 mumtoz faylasuf 
 
 
www.ziyouz.com
 
кутубхонаси
 
27