Biolog 10 indd

Tayanch  so‘zlar: 
protobiontlar,  kofermentlar
,
  abiogen,  matritsali  sintez.
Savol  va  topshiriqlar:
1.  Hayotning  kimyoviy  evolutsiyasining  asosiy  bosqichlarini  aytib  bering.
2.  Hayotning  biologik  evolutsiyasi  qachon  boshlanishini  tushuntiring.
3.  Koatservatlar  hosil  bo‘lishi  jarayonini  tushuntiring.
4.  Hozirgi  zamonda  hayot  abiogen  sintez  yo‘li  bilan  qaytadan  hosil  bo‘lishi 
mumkinmi?
5.  Abiogen  sintezni  tasdiqlovchi  qanday  ma’lumotlarni  bilasiz?
53-§.  ARXEY,  PROTEROZOY  ERALARIDAGI  HAYOT
Yer  Quyosh  sistemasidagi  boshqa  sayyoralar  bilan  birgalikda  5  mlrd  yil 
ilgari paydo bo‘lgan. Yerning va undagi turli qatlamlarning yoshini aniqlashda, 
odatda,  radioaktiv  elementlarning  parchalanishi  asosiy  mezon  qilib  olinadi. 
Yer  paydo  bo‘lganidan  to  hozirga  qadar  rivojlanish  tarixi  eralarga,  eralar  esa 
davrlarga, davrlar epoxalarga bo‘linadi. Eralarning nomi yunon tilidagi 
arxey 
(arxeis)  –  eng  qadimgi, 
proterozoy 
(proteroszoe)  –  dastlabki  hayot, 
paleozoy 
(paleozoe) – qadimgi hayot, 
mezazoy 
(mezos) – o‘rta hayot, 
kaynazoy 
(kainos) 
–  yangi  hayot  degan  ma’nolarni  bildiradi. 

---

224
Arxey  erasi  900  mln  yil  davom  etgan.  Eraning  qatlamlari
 
yuqori  haro-
rat  va  bosim  ta’sirida  ko‘rinishini  o‘zgartirib,
 
o‘zidan  hech  qanday  hayot 
izlarini  qoldirmagan.
 
Dastlabki  tirik  organizmlar  arxey  erasida  paydo  bo‘l-
gan.  Organik  birikmalardan  ohaktosh,  marmartosh,  ko‘mirli  moddalarning 
bo‘lishi  arxey  erasida  tirik  organizmlar,  bakteriyalar,  ko‘k-yashil  suvo‘tlari 
bo‘lganligidan dalolat beradi. Yerda hayot evolutsiyasining eng muhim bosqichi 
fotosintezning  paydo  bo‘lishi  bilan  bog‘liq,  natijada  organik  olam  o‘simlik 
va  hayvonot  dunyosiga  ajraldi.  Dastlabki  fotosintezlovchi  organizmlar  – 
prokariotlar,  ya’ni  ko‘k-yashil  suvo‘tlari  –  sianobakteriyalar  bo‘lgan.