F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”



Download 6,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet295/304
Sana01.01.2022
Hajmi6,66 Mb.
#304701
1   ...   291   292   293   294   295   296   297   298   ...   304
Bog'liq
Гигиена.Тиббий экология 5.01.2019

 

 


 

633 


 

 Dala sharoitida suvni tindirish va zararsizlantirish  usullari. 

     


Suvni  tindirish

.  STP  loyqa  suvni  tindirish  uni  koagulyatsiyalash  va  keyin  uni 

tabelli  va  notabelli  vositalar  yordamida  filtrlashdan  iborat.  Koagulyatsiyalash 

uchun  alyuminiy  sulfat  tuzidan  foydalaniladi.  Suvni  koagulyatsiyalash  jarayonida 

suv faqat muallaq holdagi zarrachalardan holi bo’lmay, balki qisman RM, ZM va 

bakterial  vositalardan  ham  tozalanadi.  Koagulyatsiyaning  samarali  bo’lishi  uchun 

uning  dozasi  to’g’ri  tanlanishi  kerak.  Koagulyant  dozasi  suvning  xossasiga 

muvofiq 20 dan 300 mg/l gacha tebranishi mumkin. 

      

Koagulyant  dozasini  tanlash

.  Dozani  tanlash  tajriba  orqali  aniqlanadi:  3 

stakanga  200  ml  dan  tozalanuvchi  suv  solinadi  va  1-stakanga  taxminiy  20  mg 

(pichoq uchida), 2-stakanga-40 mg, 3-stakanga - 60 mg quruq koagulyant solinadi. 

Bu  dozalar  1  litr  suv  uchun  100,  200,  300  mg  muvofiq  keladi.  Stakandagi  suvni 

aralashtiriladi  va  10  daqiqaga  qoldiriladi.  Qaysi  stakandagi  suvning  yuqori  qismi 

yaxshi  tiniqlashgan  bo’lsa,  shu  stakandagi  doza  eng  optimal  doza  hisoblanadi. 

Koagulyant  tiniqlashtiriladigan  suvga  maydalangan  holda  yoki 5%  eritma  sifatida 

qo’shilishi kerak, so’nga suv tiniqlashtiriladi va filtrlardan o’tkaziladi. 

    


Suvni  filtrlash

  -  dala  sharoitida  suvni  qaynatish  yoki  xlor  yordamida  xlorlash 

orqali amalga oshiriladi. 

     Kichik  hajmdagi  suvlar  qaynatish  orqali  zararsizlantiriladi.  Qaynatish  vaqti: 

agar  suv  bak.vositalar  bilan  ifloslanganligi  haqida  ma’lumotlar  bo’lmasa  -  10 

daqiqa; vegetativ shakldagi mikroblar bilan kuchli ifloslangan bo’lsa  - 30 daqiqa; 

spora hosil qiluvchi mikroblar bilan zararlangan bo’lsa - qaynab chiqqandan so’ng 

1 soat qaynatiladi. 

     Katta  miqdordagi  suvlarni  zararsizlantirish  uchun  xlorlash  usuli  qo’llanadi  va 

buning  uchun  xlorli  ohak  eritmasi  yoki  gipoxlorid  kalsiyning  uchdan  ikki  qismli 

asosiy tuzi (DTSGK) bilan zarasizlantiriladi. Suvning birlamchi xossasiga muvofiq 

normal dozadagi yoki giperxlorlash usullarini qo’llash mumkin. 




 

634 


 

      


Suvni  normal  dozadagi  xlor  bilan  zararsizlantirish

da  suvning  xlor  bilan 

bo’ladigan  kontaktidan  so’ng  aniqlanadigan  qoldiq  xlor  miqdori  0,3-0,5  mg/l  ni 

tashkil etishi kerak. 

     

Dala  sharoitida  suvni  zarasizlantirishdagi  asosiy  usul

  giperxlorlash 

hisoblanadi.  Bunda  suvning  xlorga  bo’lgan  ehtiyojini  aniqlashga  hojat  qolmaydi, 

suvning  zararlanishi  yuqori  darajada,  xlorlash  muddati  30  daqiqagacha  qisqaradi, 

suvdagi begona hid va ta’mlar yo’qoladi, va suvda ZM miqdori pasayadi. 

Giperxlorlashni  o’tkazishda  xlor  dozasi  suvning  fizikaviy  xossalari,  manbadagi 

suvning  ifloslanish  darajasi  va  tabiati  va  epidemiologik  vaziyatga  muvofiq 

belgilanadi.  Odatda  bu  doza  10-30  mg/l  atrofida  bo’lishi  mumkin,  ayrim  hollarda 

esa - 1000 mg/l gacha oshiriladi. 

 Suvni giperxlorlash quyidagi bosqichlardan iborat: 

      1.Xlorli ohakning faolligini aniqlash 

      2.Belgilangan hajmdagi suvni zararsizlantirish uchun xlorli ohakning miqdorini 

hisoblash. 

      3.Hisoblangan xlorli ohakni tortib olish va suvga solish. 

      4.Ma’lum muddatli kontaktdan so’ng suvdagi qoldiq xlor miqdorini aniqlash. 

    Suvni giperxlorlashda ruxsat etiladigan qoldiq xlor miqdori  - 0,8-1 mg/l tashkil 

etadi. 


      5.Qoldiq  xlor  miqdori  yuqori  bo’lganda  suvni  aktivlashtirilgan  ko’mir  orqali 

filtrlash yoki 1g qoldiq xlorga 3,5g natriy giposulfitini qo’shish orqali dexlorlanadi. 

       Zaruriy reaktivlar va laboratoriya idishlari bo’lmagan sharoitda oddiy usuldagi 

xlorlashni  qo’llash  mumkin:  kotelokka  3-4  choy  qoshig’ida  quruq  xlorli  ohak 

solinadi  va  biroz    solib,  bo’tqasimon  massa  hosil  bo’lguncha  aralashtiriladi  va 

kotelok  to’lguncha  suv  to’ldiriladi.  Bunda  kotelokda  taxminan  1%  xlorli  ohak 

eritmasi tayyorlangan bo’ladi. So’ng 3 ta chelakka to’ldirib zararsizlantiruvchi suv 

olinadi  va  birinchi  chelakka  -  bir  qoshiq,  2-chelakka  -  2  qoshiq,  3-chelakka  uch 

qoshiq xlorli ohak eritmasi qo’shiladi va 30 daqiqaga qoldiriladi. Vaqt o’tgandan 

keyin  xlor  xodi  bo’yicha  (2-3  ball)  eng  optimal  xlorlangan  suvni  aniqlanadi  va 




 

635 


 

kerak  bo’ladigan  har  qanday  hajmdagi  suv  uchun  talab  etiladigan  xlor  dozasini 

hisoblab topish mumkin. 

   


Suvni  xlorlash  bir  nechta  usullar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Tinch 

epidemiologik sharoitda suvning deyarli yaxshi ko’rsatkichlari bo’lganda xlorning 

me’yor dozalari bilan (4-5 mg faol xlor 1 litr suvga) xlorlash qo’llaniladi. Yomon 

epidemiologik  sharoitda  suvni  giperxlorlash  (xlor  dozasi  –10-20mg/l  gacha) 

o’tkaziladi, lekin bunday hollarda dexlorlash ehtiyoji tug’ilishi mumkin. Suv bilan 

xlor kontaktidan keyin (yilning sovuq faslida 1 soatdan, issiq faslida 30 daqiqadan 

kam  bo’lmagan)  suvda  kam  miqdorda  qoldiq  xlor  qolishi  kerak,  bu  suvni 

zararsizlantirishni  asosiy  ko’rsatkichi  hisoblanadi.  Qoldiq  xlor  miqdori  950-2000 

O’zDST  bo’yicha  0,2-0,5  mg/l  bo’lishi  kerak.  Suvni  zararsizlantirish  sifati  suv 

tarkibida  0,2-0,5  mg/l  xlor  bo’lganda  xlor  hidi  bo’yicha  aniqlanishi  mumkin 

(2ball). 

Yanada  obyektiv  ko’rsatkich  bo’lib  qoldiq  xlorni  kimyoviy  usullar 

yordamida aniqlash hisoblanadi: 100 ml tekshiriladigan suv + 10 ml bufer eritma, 5 

ml  10%  KI  =  1  ml  1%  kraxmal  eritmasi.  Eritmani 

rangsizlanishga  qadar  0,005n  giposulfit  natriya  eritmasi  bilan 

titrlanadi. Qoldiq xlor miqdori quyidagicha topiladi: (X) 

X = (p Ч K Ч 0,177 Ч 1000) ч V mg/l, 

p - titrlashga ketgan giposulfit eritmasi, ml da 

K – giposulfit natriy titriga tuzatish koeffitsiyenti 

0,177 – 1ml 0.005 giposulfitga mos keluvchi xlor miqdori 

V – tekshirish uchun olingan suv hajmi 

      Shaxsiy  zaxira  suvlarini  zararsizlantirish  uchun  tibbiy  xizmat  qismdagi 

askarlarga  suvni  zararsizlantirish  uchun  tabletkalar  tarqatadi:  pantotsid,  puritabs, 

akvasept v.b. Ko’pincha bu tabletkalar tarkibidan ta’sir etuvchi modda xlor bo’ladi. 

Agar tabeltkalar noto’g’ri saqlansa ularning faolligi pasayib ketadi, shuning uchun 

ularni tarqatishdan oldin xlorning faolligini aniqlash talab etiladi. Buning uchun 1 

tabletkani  100  ml  dagi  distillangan  yoki  qaynatilgan  suvda  eritiladi,  1:5  n.xlorid 



 

636 


 

kislota  eritmasidan  1  ml,  20-30  dona  KI  kristallaridan  va  1  ml  1%  li  kraxmal 

eritmasi qo’shiladi. Hosil bo’lgan ko’kish rangli eritmani rangsizlanguncha 0,7% li 

natriy giposulfiti eritmasi bilan titrlanadi. Bir tomchi natriy giposulfiti 0,04 mg faol 

xlorga  to’g’ri  keladi.  Yangi  tabletkalardagi  faol  xlorning  aktivligi:  pantotsidda  - 

mg, akvaseptda - 3,5 mg, puritabsda- 4 mg ga teng bo’lishi kerak. 

    Tabletkalarni  tarqatishda  qism  askarlariga  bir  yo’la  tabletkalardan  foydalanish 

tavsiyanomasi ham qo’shib tarqatiladi. 

     Talabalarning mustaqil ish uchun topshiriq: 

1.Manbadan olingan suvni oddiy xlorlash usuli bilan xlorlashni o’tkazish 

2.Tavsiya etilgan tabletkalarning yaroqliligini aniqlash. 

Dala sharoitida suvdagi ammoniy tuzlarini sifat reaksiyasini aniqlash 

Probirkaga 5-10 ml tekshirish suvi olinadi. 

5 tomchi 50% segnet tuzi eritmasi solinadi. 

4 tomchi Nessler reaktivi tomiziladi. 

Ammoniy tuzlari bo’lsa suvda sariq rang hosil bo’ladi. 

Xulosa va bayonnoma tuziladi. 

Dala sharoitida suvdagi nitrat tuzlarini aniqlash. (sifat reaksiyasi) 

Probirkaga 8-10 ml tekshiriluvchi suv olinadi. 

Pichoq uchida unga Griss reaktivi solinadi. 

Spirtovka alangasida qizdiriladi. 

Pushti rang hosil bo’lishi suvda nitrat borligini ko’rsatadi. 

Xulosa va bayonnoma tuziladi. 

Shaxsiy  suv  zaxiralarini  zararsizlantiruvchi  tabletkalarni  sifatini  aniqlash 

(pantatsid, akvasept) 

1ta tabletka 100 ml distillangan suvda eritiladi. 

1ml  1%  xlorid  kislota  +  2-3  ta  kaliy  yod  kristali  +  1ml  1%  kraxmal  eritmasi 

qo’shiladi. 

Ko’k rang hosil bo’ladi. 



 

637 


 

Ko’k  rang  yo’qolgunga  qadar  0.7%  natriy  giposulfiti  eritmasi  bilan 

rangsizlangunga qadar titrlanadi. 

Titrlashga ketgan eritma miqdori 0.04 ga ko’paytiriladi. 

Olingan  natija  me’yor  bilan  solishtirilib,  bayonnoma  tuziladi.  Yangi  pantotsid  - 

3mg., akvasept - 4mg. aktiv xlor ushlaydi. 

 


Download 6,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   291   292   293   294   295   296   297   298   ...   304




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish