F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”


 Maktabga yetuklik va kasbga yo’naltirishning gigiyenik muammolari



Download 6,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet154/304
Sana01.01.2022
Hajmi6,66 Mb.
#304701
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   304
Bog'liq
Гигиена.Тиббий экология 5.01.2019

6.4. Maktabga yetuklik va kasbga yo’naltirishning gigiyenik muammolari 

Maktabgacha  yoshdagi  bolalarda  tanasining  tez  o’sishi  bilan  birga  ruhiy 

rivojlanishi  tez  sodir  bo’ladi,  atrofdagilarni  taniy  boshlash,  ajratish  kabi  hislatlar 

paydo  bo’ladi.  Masalan,  yaqin  odamlarni,  uy  muhitini  va  h.k.  Bola  shaxs  sifatida 

rivojlanadi.  Bu  uning  turli  xil  faoliyati  miqdoran  o’zgarishi  bilan  ta’riflanadi: 

ko’rish - yaltiroq buyum, rang va yorug’likka reaktsiyasi, hamda emotsiyalarning 

rivojlanishi–kulish, yig’lash va h.k. 

Hayotining  uchinchi  yilida  bolalarda  mustaqil  ish  qilish  faoliyati,  gapirib 

murojaat qilish, fikrlashning rivojlanishi,  yaratuvchanlik va o’z –o’zini anglash – 

ya’ni  men  o’zim  bajara  olaman»,  «ashula  ayta  olaman»,  «so’zlay  olaman»  va 

boshqalar ro’y beradi. 

Uch  yoshida  bola  jismonan  ancha  pishiqroq  bo’ladi,  ish  qobiliyati  ortadi. 

Bosh  miya  po’stloq  qismi  rivojlanib,  tormozlanish  xususiyatlari  ko’payadi,  lekin 

uzoq muddat emas. Chunki markaziy asab tizimining hali yaxshi rivojlanmaganligi 

uchun  bir  xil  harakatlarning  qaytarilishidan  tez  charchab  qoladilar.  Masalan,  3 

yoshli  bolalar  uzoq  muddat  kutishga,  turishga  qodir  emas,  bu  narsalar  ularni 




 

275 


 

charchatadi.  Ular  bir  xildagi  o’yinlarni  doim  o’ynay  olmaydilar  yoki  bir  xildagi 

ertaqlarni doim tinglay olmaydilar.  

Bolalarning fikrlashi tez rivojlanadi, ya’ni bu tabiatni anglash – o’simlik va 

hayvonot  dunyosini,  kattalar  mehnati  haqida  tasavvurga  ega  bo’ladilar,  ularga 

taqlid qiladilar, kattalar bilan muloqatda bo’lganda ularni tushunadilar. 

3  yoshli  davrda  bolalarda  muloqatda  bo’lish  va  fikrlash  xususiyatlari 

quyidagicha namoyon bo’ladi: 1500 tagacha so’zlarni biladilar, she’r va ashulalarni 

tez  va  osonlikcha  eslab  qoladilar,  rasm  chiza  boshlaydilar,  turli  xil  o’yinlar 

o’ynaydilar,  15-20  gacha  sanashlari,  o’zlari  mustaqil  kiyinishlari  mumkin, 

qo’llarini yuvib, minnadorchilik bildira oladilar. 

Bunda ularning bilimlarini va ko’nikmalarini chuqurlashtirish va kengaytiriladi 

(ularning  turli  xil  bilimlari,  ishlarini  rag’batlantirish  kerak).  Bularning  hammasi 

morfologik jihatdan yetilishi va 6-7 yoshli bolalar katta miya yarim sharlarida turli 

xil  zonalarining  funktsional  birlashuvi  tufayli  sodir  bo’ladi  (M.N.Koltsova). 

Shuning  uchun  bu  yoshdagi  bolalar  yuqori  emotsional  –odamlarni  o’ziga 

qaratadigan, shirin bo’ladilar, lekin boshqa narsalarga tez chalg’ib ketadilar. 

6  yoshdan  boshlab  diqqat  qilish  mexanizmi  paydo  bo’ladi.  Tasvirli  fikrlash, 

emotsiyalar  ustun  turadi,  yaxshi  rasm  chizadi,  ko’rgan  va  o’ylagan  narsalari  bir-

biriga  mos  keladi.    Shuning  uchun  ularni  o’qitish  jarayoni  ko’rgazmali  o’quv 

qurollari orqali amalga oshiriladi. 

7  yoshga  kelib  ish  qobiliyati  darajasi  va  bioritmal  reaktsiyalar  harakteri  bir 

tekisda  ortib  boradi.  Xususan,  bolalarning  diqqati  va  ish  qobiliyati  ertalab 

ko’tarilgan bo’ladi va bu oliy nerv faoliyatiga, yoshiga bog’liqdir.  

Bolalarda  dinamik  stereotip  hosil  qilish  uchun  shartli  reflektor  reaktsiyasini 

kun  tarkibiga  to’g’ri  kiritish  lozim.  Dinamik  stereotip  deganda  bosh  yarim 

sharlaridagi  fiziologik  reaktsiya  va  ma’lum  bir  ritmning  ishlab  chiqarish  tizimi 

tushuniladi va shartli, shartsiz reflektorlarni boshqarib turadi. 




 

276 


 

Misol uchun bolada ma’lum bir uyqu reflektori hosil bo’ldi deylik bola o’sha 

vaqtga  kelib  uxlaydi  yoki  ma’lum  bir  vaqtda  ovqatlanish  reflektori  hosil  bo’lsa 

o’sha vaqtda bolaning qorni och qoladi. 

Dinamik  stereotip  kun  tartibining  tuzilishiga  bog’liq  bo’ladi,  shuning  uchun  kun 

tartibiga quyidagi asosiy talablar qo’yiladi: 

1.

 

Kun tartibidagi har xil faoliyatlar davomiylik ko’rinishini almashtirib turish kerak 



(jismoniy tarbiya. o’qish, mehnat qilish). 

2.

 



Dam olishning asosiy vaqtini ochiq havoda o’tkazish. 

3.

 



Bolalarning uyqu soatlari yoshga bog’liq bo’lishi. 

4.

 



Yosh guruhiga qarab ovqatning me’yori va sifati to’liq bo’lishi. 

5.

 



Kun  tartibining  hamma  komponentlari  bolaning  yoshiga  va  salomatlik 

ko’rsatkichi bilan aniqlanadi. 




Download 6,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   304




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish