O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2021, [1/6]
ISSN 2181-7324 
 
FALSAFA 
http://science.nuu.uz/uzmu.php 
Social sciences 

---

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 116 -
- o‘quvchining individual rivojlanish o‘quv jarayonini, 
innovasion o‘quv rejasini, dasturni, o‘z faoliyatini 
loyihalashtirish va boshqalar). 
Boshlang‘ich 
ta’limdagi 
didaktik 
jarayonlarda 
o‘quvchining rivojlanishini ta’minlashda va o‘quv jarayoniga 
shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalarni tatbiq etishda 
refleksiya muhim ahamiyat kasb etadi. 
“Refleksiv faoliyat - o‘quvchida o‘z tushunchalari va 
xatti-harakatlarini anglash va mustaqil tahlil qilishi asosida 
xulosalar shakllanishi jarayoni”. 
Demak, Boshlang‘ich ta’limdagi didaktik jarayonlarda 
o‘quvchining rivojlanishini ta’minlashda refleksiya bosqichi 
pedagog faoliyati va o‘quvchi faoliyatida o‘z ifodasini topadi 
(1.3-jadval). 
1.2.1-jadval 
O‘quvchining rivojlanishini ta’minlashda pedagogik refleksiyaning ahamiyati 
1.2.1-jadvalda ifodalanganidek, pedagogning refleksif 
tayyorgarligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi. Pedagogik 
refleksiya (refleksiv qobiliyatlar sezgirlikning 3 turini o‘z 
ichiga oladi:
- ob’ektni his etish;
- real haqiqat o‘quvchilarda qanday aks-etayotganligi, 
bunda qay darajada o‘quvchilarning qiziqish va ehtiyojlari 
namoyon bo‘lishiga, “ularni pedagogik tizimning talablariga 
mos kelishiga” pedagogning alohida sezgirligi;
- me’yorni his etish va takt turli pedagogik ta’sir 
ko‘rsatish vositalari ta’sirida o‘quvchi shaxsida va faoliyatida 
sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar o‘lchoviga alohida sezgirlikda 
namoyon bo‘ladi, umuman qanday o‘zgarishlar ro‘y 
bermoqda, ular ijobiymi yoki salbiymi, qaysi belgilarga ko‘ra 
ular haqida so‘zlash mumkin; dahldorlik hissi pedagogning 
shaxsiy faoliyati kamchiliklariga, tanqidiyligi va o‘quv 
jarayoniga javobgarlik sezgirligi bilan ta’riflanadi). 
Yuqoridagilar 
boshlang‘ich 
ta’lim 
didaktik 
jarayonlarida o‘quvchining rivojlanishini ta’minlashda muhim 
bo‘lib, o‘quvchi va pedagog shaxsining ta’lim jarayonining 
sub’ektlari sifatida faoliyat yuritishidan dalolat beradi.
Pedagogik 
mehnatning 
o‘ziga 
xosligi 
foydalanilayotgan usullar va malakalarning ayrim doimiyligi 
mavjud bo‘lsa-da, to‘liq dasturlashtirishning mumkin 
emasligidan iboratdir.
Doimiy ravishda o‘zgarib turadigan nostandart 
vaziyatlarda 
bunday 
standartlashtirilgan 
metodlarning 
qo‘llanilishi doimiy ravishda zamonaviylashtirishni va tuzatish 
kiritishni talab etadi. Individual ijod harakatining manbai 
sifatida pedagogik faoliyatda qayd etilgan va ma’lum bo‘lgan 
umumiy 
harakatlar 
bilan 
yuzaga 
kelayotgan 
amaliy 
masalalarni hal etish uchun yangi yechimlarni topish zaruriyati 
o‘rtasidagi yashirin va ochiq qarama-qarshilik hisoblanadi. 
Boshlang‘ich 
ta’limda 
o‘qituvchining 
shaxsga 
yo‘naltirilgan 
texnologiyalardan 
foydalanishi 
asosan 
pedagogning kasbiy tayyorgarligiga hamda uning shaxsiy 
tajribasiga bog‘liq. “Pedagogda shaxsiy tayyorgarligining 
yetarli emasligi, yangiliklar haqida tasavvurlarining va shaxsiy 
imkoniyatlarining 
torligi 
o‘quv 
muammosin 
anglab 
yetilmasdan qolishda namoyon bo‘lishi mumkin”. 
V.P.Bespalko 
o‘qituvchining 
kasbiy-pedagogik 
rivojlanishni uning pedagogik masalalarni yechishning to‘rtta 
darajasini o‘zlashtirish jarayoni sifatida qarab chiqadi: 
I – pedagog avval hal qilingan muammoni mustaqil 
hal qiladi; 
II – pedagogik vaziyatning maqsadini bilgan holda va 
uni tushunib harakat qilishning o‘zlashtirilgan usullaridan 
foydalanib muammoni hal qiladi; 
III – pedagog faoliyatning maqsadini ko‘radi, lekin 
unga pedagogik holat uncha ravshan emas, chunki u umumiy 
emas; bu daraja pedagogdan evristik faoliyatni, o‘zlashtirilgan 
bilimlar va ko‘nikmalarning faol shakl almashtirilishini talab 
etadi; 
IV – yorqin ifodalangan tadqiqotchilik asosiga ega 
ijodiy daraja
Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalarning mohiyati 
didaktik maqsad, talab etilgan o‘zlashtirish darajasiga erishish 
va uni tatbiq etishni xisobga olgan holda ta’lim-tarbiya 
jarayonini oldindan loyixalashtirishda namoyon bo‘ladi. 
Shaxsga 
yo‘naltirilgan 
texnologiyalarning 
markaziy 
muammosi o‘quvchi shaxsini rivojlantirish orqali ta’lim-
tarbiya maqsadiga erishishni ta’minlashdan iborat. Fan-
texnikaning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin 
ko‘payib borayotganligi va ulardan o‘rgatish jarayonida 
foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, shuningdek, 
yoshlarni 
xayotga 
mukammal 
tayyorlash 
talablari 
boshlang‘ich 
ta’lim 
tizimiga 
shaxsga 
yo‘naltirilgan 
texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda.
Fikrimizcha, pedagoglar o‘z ish faoliyatini quyidagi 
texnologik jarayonga bo‘ysundirishlari kerak:
- tartibga solish; 
- bir tizimga keltirish; 
№ 
Pedagogik refleksiya 
Pedagog faoliyati 
Natija 
1 
Obyektni his etish 
Pedagogik 
jarayonlarda 
o‘quvchilarning 
qiziqish 
va 
ehtiyojlarini anglash 
O‘quvchilarning qiziqish va 
ehtiyojlari namoyon bo‘lishiga 
xizmat qiladi 
2 
Obyektiv 
haqiqatni 
anglash 
O‘quvchi shaxsida va pedagogik 
faoliyatdagi o‘zgarishlarni adekvat, 
to‘g‘ri baholash
O‘quvchining 
individual 
rivojlanishini ta’minlaydi. 
3 
Mushohada qilish 
Qaror qabul qilishning bir nechta turli 
yo‘llarini aniq ko‘ra bilish va eng 
samaraligini tanlash 
O‘quv jarayonini, innovasion 
o‘quv rejasini, dasturni, o‘z 
faoliyatini loyihalashtiradi. 
4 
Pedagogik sezgirlik 
Sodir 
bo‘layotgan 
o‘zgarishlarni 
oldindan bashoratlash 
Muammo mavjudligini sezadi; 
g‘oyaviy 
hosildorlikni 
ta’minlaydi. 
5 
Pedagogik 
nazokat 
(takt) 
Rivojlanish xususiyatlarini inobatga 
oladi; pedagogik jamoa va ota-onalar 
bilan to‘g‘ri muloqotni yo‘lga quyadi. 
Empatiya, 
mas’uliyat, 
muloqatmandlik, kirishimlilikni 
namoyon etadi. 

---