O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 117 -
- oldindan loyihalashtirish.
Ya’ni, ushbu ta’lim-tarbiya jarayonini bosqichma-
bosqich amaliyotga joriy etish. Bunda ta’lim-tarbiya jarayoni 
quyidagi ketma-ketlikda loyihalashtiriladi:
1. Ta’lim-tarbiyani yuqori darajada samarali tashkil 
etish uchun maqsad va vazifalarni aniq belgilash;
2. Ta’lim-tarbiya natijasini oldindan qayd etish; 
3. O‘quv darslarini to‘liq o‘zlashtirishga erishish 
uchun zarur ta’lim vositalari, shart-sharoitlarini tayyorlash; 
4 Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning rivojlanish 
xususiyatlarini (fiziologik, psixik, jismoniy va b.) chuqur 
bilish;
5. Oldindan qayd etilgan, aniq kafolatlangan natijaga 
erishish uchun zarur tadbirlar tizimini ishlab chiqish va ta’lim-
tarbiya jarayonini tashkil etish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’lim berishda 
kompetensiyaviy yondashuvdan foydalaniladi va o‘sib 
borayotgan o‘quvchi shaxsini hayotga tayyorlash, unda 
hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan, 
axloqiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirish, boshqa insonlar 
bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog‘liq 
bo‘lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni 
ko‘zda tutadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining intellektual, 
jismoniy, ruhiy, ma’naviy rivojlanishini ta’minlash uchun 
ularda zarur bo‘lgan kompetensiyalarni shakllantirish lozim. 
Tadqiqot doirasida biz “o‘quvchilarda shakllantirilishi lozim 
bo‘lgan kompetensiyalar”ni o‘rgandik. 
Kompetensiya – o‘quvchining bilim, ko‘nikma, 
malaka 
va 
qadriyatlari 
majmuidir. 
Boshlang‘ich 
kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, o‘quvchi 
shaxsi shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi”.
O‘quvchi kompetensiyasi – ma’lum bir yosh davriga 
xos bo‘lgan vazifalarni maqsadli bajarish uchun yetarli 
bo‘lgan o‘quvchining bilimi, ko‘nikmasi va malakalari hamda 
qadriyatlarida o‘z ifodasini topadigan faoliyat. Demak, 
boshlang‘ich muhim kompetensiyalar o‘quvchining faoliyat va 
axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. 
O‘zbekistonda fanga oid va tayanch kompetensiyalarni 
maktab o‘quvchilarida rivojlantirish 2017 yilning 6 fevralidan 
amalga oshirila boshlandi. 
2021 yilda tasdiqlangan Milliy dasturda boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarining umumiy muhim kompetensiyalari 
sifatida quyidagilar ko‘rsatilgan. 
Shuningdek, me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch 
va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya 
qilinadi. 
TK - tayanch kompetensiyalar 
TK1 - kommunikativ kompetensiya 
TK2 - axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi 
TK3 – o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi 
TK4 - ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi
TK5 - milliy va umummadaniy kompetensiya 
TK6 - matematik savodxonlik, fan va texnika 
yangiliklaridan 
xabardor 
bo‘lish 
hamda 
foydalanish 
kompetensiyasi 
FK - fanga oid kompetensiyalar 
FK1 - adabiy-nutqiy kompetensiya 
FK2 - badiiy asarni ta’lil qilish kompetensiyasi 
Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan 
turli vaziyatlarda foydalana bilish ko‘nikmasi. 
Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar 
va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va 
me’yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish mahorati. 
Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli 
ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko‘nikma, malaka va 
qadriyatlardan o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun 
foydalanish. 
Tadqiqot mobaynida aniqlanishicha, o‘quv-tarbiyaviy 
faoliyatni rejalashtirish ta’lim sharoitlariga bog‘liq holda 
integrasiya,
xilma-xillik va moslashuvchanlik tamoyillaridan tarkib topadi. 
Bugungi kunda boshlang‘ich ta’limdagi o‘quv-
tarbiyaviy faoliyatda quyidagi rejalashtirish turlari mavjudligi 
aniqlandi. Rejalashtirishda faoliyatning maqsadlari, mavzusi, 
mazmuni va turlari ifodalanadi. Faoliyat turini tanlashda 
nafaqat o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning umumiy maqsadlari, 
balki rivojlanish sohalari bo‘yicha maqsadlar, faoliyat 
mazmuni va turlarini integrasiyalash ham hisobga olinadi. 
Shunday qilib, bugungi kunda boshlang‘ich ta’limda 
o‘quvchidan bilimlarni o‘zlashtirish bilan birga, fikrlash 
ko‘nikmasi, kattalar va tengdosh o‘rtoqlarini tushunish, ular 
bilan hamkorlik qilish ham talab etiladi.