O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Куч тайёргарлиги воситалари ва усулияти. 
Спорт фаолияти жараёнида жисмоний тайёргарликнинг 
бошқа таркибий қисмлари билан бирга қўшиб бажарилган 
куч сифатлари ҳаммадан кўра катта аҳамият касб этади. 
Бунда, айниқса, чидамлилик, тезкорлик билан боғлиқ 
машқларда, куч чидамлилиги «портловчан куч» талаб 
қилинади. Спорт турларига катта эътибор берилади. 
Максимал кучга келганда шуни айтиш керакки, бу куч 
каттароқ қаршиликларни енгиб ўтиш чоғида намоён 
бўлади.
Портловчан ва максимал кучлар, кучга оид 
чидамлиликни ривожлантиришнинг асосий – бу турли хил 
йўллар билан машқ бажаришнинг қийинлаштирилган 
ҳолларидир. (масалан, машқни гантеллар, ичига ҳаво 
тўлдирилган тўплар, ичига қум солинган қоплар, 
штангалар, амортизаторлар, блокли қурилмалар ва бошқа 
шунга ўхшаш буюмлар билан бажариш).
Оғирликсиз машқлар – бунда спортчи ўз шахсий 
вазнидан фойдаланган ҳолда (тортилиш, кўтарилиш, 
эзиш, чуққайиб ўтириш, оёқ учларида сакраш, кўп 
марталаб оёқ учидан ирғишлаб сакраш ва бошқа машқлар 
орқали) ҳамда шеригининг қаршилигини енгиб машқ 
бажариш усулидан фойдаланилади.
Турли куч имкониятларининг ривожланишига 
кўрсатила-диган таъсир самарадорлигининг оширилиши 
бу куч юклама-ларининг тўғри режалаштирилишига 
боғлиқ бўлади.
Чунончи, агар чўққайиб ўтириш машқи унчалик 
оғир бўлмаган юк билан (максимал имкониятнинг 20 
фоиздан 60 фоизгача) ҳамда кўп миқдорда такрорлашлар 
билан бажарилса, бундай ҳолларда кўпроқ куч 
чидамлилиги ривожланади.
Башарти, мана шу машқларни барчаси тез суръат 
билан бажарилгудек бўлса, у ҳолда портловчан куч 
ривожланиши содир бўлади. Худди мана шу машқларнинг 
ўзи энг кўп ёки максимал даражага яқин бўлган 
юкламалар 
билан 
озроқ 
миқдорда 
такрорланиб 
бажарилган вақтда бундай ҳаракатлар мутлақ кучини 
ривожлантиришда ёрдам беради. Амалий тажрибада куч 
тайёргарлигининг қуйидаги услублари кўпрок тарқалган.
Максимал кучланиш услуби. Ушбу услуб 
максимал 
қаршиликни 
енгиб 
ўтишга, 
штангани 
имкониятдаги холда кўтариш билан, кўтарилган холларда 
оғир юкни ушлаб туриш, юк билан бирга гавдани 
оғирлаштириб ўзини-ўзи кўтариб тортилиш ва бошқа 
машқларни бажарган вақтдаги қийинчиликларни енгиб 
ўтиш зарурияти билан боғлиқ бўлган топшириқларни 
бажаришдан иборатдир. 
Қаршилик ҳажмини баҳолаш учун ТМ (такрорий 
максимум) кўрсаткичидан фойдаланилади. М: қаршилик 
қийинчилик ҳажми 8 ТМ деб кўрсатилган бўлса, уни 
машқ қилаётган киши ҳар бир машқни шуғулланувчи 8 
мартадан ортиқ бажариши мумкин эмас, деб тушунмоқ 
керак.
Максимал кучланиш услубидан фойдаланилаётган 
вақтда машқни қийинлаштириш кераклиги 12-13 ТМ 
атрофида бўлиши, ҳаракат суръати унча юқори 
бўлмаслиги тезлик оз даражадан ўртача меъёрга қадар 
бўлиши, машқлар ва снарядга яқинлашиш ўртасидаги дам 
олиш танаффуси 2 минутдан кам бўлмаслиги керак.
Изокенетик зўриқиш усули: Бу усулда ҳар бир 
машқ 6-8 секунд вақт ичида кўп мартадан бажариб 
такрорланади. 
Бундай 
максимал 
даражада 
куч-
ғайратининг учдан икки қисмига баробар куч-қувват 
сарфланиши кучнинг ўсишига ёрдам беради. 
Бунда шуни назарда тутиш керакки, кучнинг ўсиб 
бориш катталиги бўғинларнинг букилиш бурчагига 
боғлиқ бўлади.
Масалан, агар тирсак бўғимлари қўл кучини 
ошириш учун мўлжалланган машқларни бажариш вақтида 
букилиш бурчаги 200 иборат бўлса, у ҳолда кучнинг 
ўсиши ҳам худди мана шу букилиш бурчагининг ўзида 
бўлади ҳамда бошқа букилиш бурчакларида, мисол учун, 
350 ёки 1350 букилиш бурчакларида кучнинг ўсиши 
кўпайиши сезилмайди.
Бу шундан далолат берадики, статик хусусиятдаги 
машқлар бажарилаётган вақтда мушак кучи ҳаракатининг 
тўла амплитудаси (силкинишида) содир бўлмай, балки 
фақат аниқ бир холатда кўпаяр экан.
Куч ва ёш: Шуни ҳам ҳисобга олиш керакки, 
мутлақ кучни табиий равишда энг кўп ўсиши ўғил 
болаларда 16-17 ёшда, қиз болаларда эса 10-11 ёшда ва 16-
17 ёшда содир бўлади.
Хулоса.
Курашчиларнинг куч чидамлилигини 
ривожлантиришда тадқиқот учун танланган махсус 
машқларни машғулот жараёнида қўллашнинг ахамияти 
катта деб хисоблаш мумкин.
Амалий тавсиялар: 
1. Малакали курашчиларнинг куч чидамлилигини 
аниқлашда, биз томонимиздан тавсия этилган махсус 
машқлар мажмуасини ўқув-тренировка машғулотларига 
жорий қилиниши спортчиларнинг умумий ва махсус 

---