Biokimyo pmd

Ichakda aminokislotalarning chirishi va jigarda chirish

mahsulotlarini  zararsizlantirilishi

Ma’lumki, ichak mikroorganizmlari ozlarining osishi uchun ovqat

bilan ma’lum bir aminokislotalarning bo‘lishiga muhtojdir. Ichak

mikroflorasida hayvonlar to‘qimasi fermentlaridan farq qiluvchi

fermentlar sistemasi yigindisi mavjud bo‘lib, ovqat aminokislotalarining

xilma-xil o‘zgarishlarini katalizlaydi (shu jumladan, odam organizmiga

xos bo‘lmagan, xususan, chirishlik, parchalanish). Shu tufayli ichakda

aminokislotalar parchalanishini zaharli moddalari  fenol, indol, krezol,

skatol, vodorod sulfid, metilmerkaptan hamda organizm uchun zaharli

bo‘lmagan birikmalar  spirtlar, aminlar, yog‘ kislotalari, ketokislotalari,

oksikislotalari va boshqalar hosil bo‘lishi uchun optimal sharoit vujudga

keladi. 

Ichak mikroorganizmlari faoliyati ta’sirida aminokislotalarning

bu kabi o‘zgarishlariga ichakda oqsillarning chirishi deb ataladi.

Chunonchi, oltingugurt tutuvchi aminokislotalarning (sistin, sistein va

metionin) ichakda asta-sekin va tola parchalanishi natijasida

vodorodsulfid (H

2

S) va metilmerkaptan (CH

3

SH) hosil bo‘ladi.

Diaminokislotalar  ornitin va lizin, dekarboksillanish jarayoniga uchrashi

natijasida tegishli aminlar hosil bo‘ladi  putresin va kadaverin.

Aramatik aminokislotalar fenilalanin, tirozin va triptofaninning

bakterial dekarboksillanishidagi tegishli aminlar feniletilamin,

parooksifeniletilamin (yoki teromin) va indoliletilamin (tripta’min) hosil

bo‘ladi. Ichak mikroblarining fermentlari, ushbu jarayondan tashqari,

---

267

siklik aminokislotalar yon zanjirlarini parchalashi natijasida (xususan,

tirozin va triptofanni) tegishli zaharli moddalar: krezol va fenol, skatol

va indol hosil bo‘ladi.

Zaharli moddalar (krezol, fenol, skatol, indol) darvoza venasi orqali

so‘rilgandan so‘ng jigarga tushadi va sulfat kislotasi yoki glyukuronat

kislota bilan kimyoviy birikib, zararsiz juft kislotalar hosil bo‘ladi

(masalan, fenolsulfat kislota yoki skatolsulfat kislota). Ushbu kislotalar

esa siydik bilan ajralib chiqadi. Jigarda arilsulfattransiraza va UDF-

glyukuroniltransferaza fermentlari bo‘lib sulfat kislota qoldig‘ini uning

bog‘langan shakli 3-fosfoadenozin-5-fosfosulfatdan (FAFS) hamda

glyukuronat kislota qoldig‘ini uning bog‘langan shakli

uridildifosfoglyukuronat kislotadan (UDFGK) yuqorida ko‘rsatilgan

zaharli moddalarga o‘tkazilishini katalizlaydi. Indol (skatol kabi) dastlab

indoqsilgacha oksidlanadi (skatol skatoqsilgacha), so‘ngra bevosita

FAFS yoki UDFGK bilan fermentativ reaksiyaga kirishadi. Chunonchi,

indol efirsulfat kislota korinishida bog‘lanadi. Uning kaliyli tuzi hayvon

indikani deb atalib, siydik bilan ajralib chiqadi. Odam siydigida indikan

miqdoriga qarab ichakda oqsillar chirish tezligi va jigarning funksional

holati haqida xulosa qilish mumkin.

Klinikada ko‘pincha jigarning funksiyasi va uning zaharli

moddalarni zararsizlantirish rolini aniqlash uchun benzoat kislota qabul

qilingandan so‘ng gippur kislotasi hosil bo‘lishi va siydik bilan ajralib

chiqish tezligi bo‘yicha xulosa qilish mumkin.

---

268