1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

  Neft  sanoati
.  Neft  sanoati  dunyo  yoqilg„i-energetikasining 
yetakchi  tarmog„i  bo„lib,  u  dunyo  xo„jaligiga  katta  ta‟sir  ko„rsatadi. 
Shuni alohida ta‟kidlash kerakki, dunyoda 10 mlrd. tonnadan ortiq neft 
zahiralariga  faqat  Fors  qo„ltig„ining  besh  mamlakati  (Saudiya 
Arabistoni, Eron, BAA, Iroq, Quvayt) ega. Dunyoda neft qazib oluvchi 
mamlakatlar soni 80 dan ortadi. Har yili dunyoda 3-3,5 mlrd. tonna neft 
qazib olinadi. Fors qo„ltig„ining 5 mamlakati dunyo neftining 25, OPEK 
mamlakatlari  40,  sanoati  rivojlangan  mamlakatlar  25  %  ni  qazib  oladi. 
Qazib olinadigan neftning yarmi eksport qilinadi. Asosiy eksportyorlar: 
OPEK  mamlakatlari,  Rossiya,  Xitoy,  Saudiya  Arabistoni,  Venesuela, 
Quvayt  va  boshqalar.  Neftni  sotib  oluvchi  asosiy  davlatlar  Yaponiya, 
G„arbiy Yevropa mamlakatlari, Koreya Respublikasi. 

---

 
60 
 
Gaz  sanoati
.  Gaz  sanoati  XX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab 
rivojlana  boshladi.  Dunyo  yoqilg„i  iste‟moli  strukturasida  neft  va 
ko„mirdan keyin uchinchi o„rinni egallaydi (20 %). 
  Gazning  aniqlangan  zahiralari  bo„yicha,  MDH  va  Janubi-G„arbiy 
Osiyo (trln. m
3
), Rossiya (40), Eron  (16), Saudiya Arabistoni (6), BAA 
(5,7), AQSH (5,4), Jazoir (4), Kanada (2,6), Venesuela (3,1), Xitoy (2), 
Turkmaniston, O„zbekiston va boshqalar ajralib turadi.   
Dunyoda gaz qazib olishning umumiy hajmi 1990 yilda 2,1 trln. m
3
, 
1995 yilda 2,2 trln. m
3
,
 
2000 yilda 2,5-2,6 trln. m
3
 bo„lgan. Gaz 60 dan 
ortiq  mamlakatda  qazib  olinadi.  Gaz  qazib  oluvchi  birinchi  o„nlik 
mamlakatlariga  Rossiya,  AQSH,  Kanada,  Niderlandiya,  Turkmaniston, 
O„zbekiston,  Buyuk  Britaniya,  Indoneziya,  Jazoir,  Saudiya  Arabistoni 
kiradi.  Asosiy  gaz  eksport  qiluvchi  davlatlar  Rossiya,  Turkmaniston, 
O„zbekiston,  Kanada,  Niderlandiya,  Norvegiya,  Jazoir,  Indoneziya. 
Asosiy import qiluvchilar – GFR, Yaponiya, AQSH, Fransiya, Italiya.  
Ko„mir  sanoati
.  Dunyoning  umumiy  ko„mir  zaxiralari  1,2trln.t  ga 
teng(52%  toshko„mir,  48%  qo„ng„ir  ko„mir).  Uning  66%i  iqtisodiy 
rivojlangan  mamlakatlarga  to„g„ri  keladi.  Dunyoda  ko„mir  zaxiralari 
bo„yicha  qo„yidagi  mamlakatlar  yetakchi  o„rin  egallaydi  (mlrd.  t): 
AQSH (400), MDH(280), Xitoy(105), GFR(90), Buyuk Britaniya (90). 
Dunyoning 70 dan ko„proq mamlakatida ko„mir sanoati rivojlangan. 
Ko„mirning 8% i eksportga chiqariladi. Asosiy ko„mir eksport qiluvchi 
davlatlar (mln. t): Avstraliya (110),  AQSH (95), JAR (50), MDH (40), 
Polsha  (30),  Kanada  (25),  Xitoy  (75),  asosiy  ko„mirni  import  qiluvchi 
mamlakatlar  –  Yaponiya  (400),  Koreya  Respublikasi  (30),  Italiya  (20), 
Fransiya  (15).  Umumiy  ko„mir  qazib  olishda  Xitoy,  qo„ng„ir  ko„mir 
qazib olishda esa Germaniya dunyoda birinchi  o„rinni egallaydi.