1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

 
 
Buxoro-Navoiy iqtisodiy rayoni. 
 
 
 
 

---

 
 
223 
223 
O„zbekiston Respublikasida  
Buxoro
 viloyatining   
 
 Navoiy
 viloyatining 
salmog„i (foiz hisobida) 
 
 
 salmog„i (foiz hisobida) 
Hududi – 9,0    
 
 
Hududi – 24,7 
Aholisining soni – 5,8 
 
 
 Aholisining soni – 3,2  
Yalpi ichki mahsulot – 6,8   
Yalpi ichki mahsulot – 4,5 
Sanoat mahsulotlari – 6,5    
Sanoat mahsulotlari – 11,5 
Qishloq xo„jaligi mahsulotlari – 8,0   Qishloq 
xo„jaligi 
mahsulotlari – 3,6 
Donli ekin maydoni – 5,8   
 Donli ekin maydoni – 2,7 
Paxta ekin maydoni – 8,9   
 Paxta ekin maydoni – 2,8 
 
Iqtisodiy  rayon  Buxoro  va  Navoiy  viloyatlaridan  iborat.  Uning 
maydoni 153,3 ming km
2 
. Aholisi 2,2 mln. kishi (2002). Iqtisodiy rayon 
respublika  hududining  34  foizini  tashkil  etgani  holda,  aholisi  atiga  9 
foizga to„g„ri keladi.  
Mintaqa  hududi  asosan  tekisliklardan  iborat  (90  foizi).  Faqatgina 
uning sharqiy qismida Nurota tog„lari, Markaziy qismlarida esa qadimgi 
qoldiq  tog„lar  (Bo„kantog„,  Tomditog„,  Ovminzatog„  va  boshqalar) 
joylashgan. 
Iqtisodiy  rayon  foydali  qazilmalarga  boy.  Ayniqsa  tabiiy  gaz, 
rangli  metallar,  mineral  tuzlar,  qurilish  materiallari  katta    ahamiyatga 
egadir. 
 Mintaqa  aholisi  juda  notekis  joylashgan.  O„rtacha  zichligi  1  km
2  
ga  10-12  kishini  tashkil  etgani  holda  sug„oriladigan  yerlarda  bu 
ko„rsatkich 45-50 kishi bo„lsa, cho„llarda 2-3 kishiga to„g„ri keladi. Jami 
aholining 41,2 foizi iqtisodiy faol aholi hisoblanadi.  
Urbanizatsiya  darajasi  nisbatan  yuqori.  Bu  yerda  jami  aholisining 
35 foizga yaqini shaharda yashaydi. yirik shaharlari Buxoro (240 ming) 
Navoiy (141 ming) Zarafshon, Uchquduq. 
Aholining  milliy  tarkibi  xilma-xil.  Jami  aholining  74  foizi 
o„zbeklar,  bundan  tashqari  ruslar,  tojiklar,  qozoqlar,  qoraqalpoqlar, 
ukrainlar  va  boshqa  millat  vakillari  tashkil  etadi.  O„zbeklar  barcha 
hududlarda,  ruslar  va  ukrainlar  sanoat  markazlarida,  qozoqlar  Tomdi 
tumanida ko„pchilikni tashkil etadi. 
Iqtisodiy rayon xo„jaligi qadimdan yaxshi taraqqiy etgan. Hozirgi 
kunga  kelib  zamonaviy  sanoat  tarmoqlari  rivojlanib  bormoqda. 
Mintaqada  elektroenergetika,  rangdor  metallurgiya,  kimyo  sanoati, 

---

 
 
224 
224 
qurilish  materiallari,  yengil  va  oziq-ovqat  sanoati  tarmoqlari  yetakchi 
o„rinda turadi. 
Iqtisodiy rayon respublika elektroenergiyasining 18 foizga yaqinini 
ishlab  chiqaradi.  Bu  yerda  eng  yirik  GRESlardan  biri  Navoiy  GRESi 
ishlab  turibdi.  Gaz  sanoati  ham  yaxshi  rivojlangan.  Yaqin  vaqtlargacha 
respublikada  yetakchi  o„rinni  egallab  kelgan  bo„lsa,  hozirgi  kunda 
Qashqadaryo viloyatidan keyin ikkinchi o„rinda turadi. 
Iqtisodiy  rayonning  eng  rivojlangan  sanoat  tarmoqi  rangdor 
metallurgiyadir.  Bu  yerda  respublikaning  asosiy  oltin  zahirasi 
to„plangan.  Yirik  oltin  konlari  asosida  (Muruntov,  Ko„kpatos) 
Zarafshon, Uchquduq shaharlari rivojlandi.  
Kimyo  sanoati  o„ziga  xos  ahamiyatga  ega.  Uning  asosiy  markazi 
Navoiy shahri hisoblanadi.  
Mintaqada  neft  sanoati  ham  rivojlanib  bormoqda.  Qorovulbozor 
neftni  qayta  ishlash  zavodining  qurilishi  Respublikaning  neft 
mustaqilligiga erishishiga katta hissa qo„shdi. Iqtisodiy rayonda ko„plab 
xorijiy  davlatlar  bilan  qo„shma  korxonalar  tashkil  etilgan.  Ulardan 
asosiylari Buxoro-Omega (O„zbekiston-Gresiya), Zarafshon – Nyumond 
(O„zbekiston - AQSH) va boshqalardir. Shuningdek mintaqada yengil va 
oziq-ovqat sanoati ham yaxshi rivojlangan. Ular asosan qishloq xo„jalik  
mahsulotlarini qayta ishlashga ixtisoslashgan. 
Iqtisodiy  rayon  qishloq  xo„jaligida  dehqonchilikda  paxtachilik 
yaxshi  rivojlangan.  Ingichka  tolali  paxta  yetishtirish  katta  ahamiyatga 
ega.  Paxta  bilan  almashlab  makkajo„xori,  bo„g„doy  ekiladi.  Bahorikor 
yerlarda bo„g„doy, arpa yetishtirish va bog„dorchilik bilan shug„ullanadi. 
Shuningdek mintaqada poliz ekinlari ko„plab ekiladi.  
Mintaqa  hududining  katta  qismi  cho„llardan  iborat.  Shu  sababli 
cho„l  yaylov  chorvachiligi  bo„yicha  yetakchi.  Bu  yerda  respublikaning 
asosiy  qorako„l  qo„ylari,  tuyalari  boqiladi.  Ayniqsa  tuyachilik  Tomdi 
tumanida yaxshi rivojlangan. 
Qorako„l  terilari  ishlab  chiqarish  uchun  mintaqada  Buxoro  –
Omega  (O„zbekiston-Gresiya)  qo„shma  korxonasi  tashkil  etilgan.  Bu 
yerda  har  yili  700  mingga  yaqin  turli  xil  sifatli  qorako„l  terilari  ishlab 
chiqariladi.  
Iqtisodiy  rayon  hududidan  yirik  temir  yo„l,  avtomobil  va  quvur 
transportlari o„tkazilgan. Yangi qurilgan Uchquduq-Sulton Uvays temir 
yo„li mintaqa xo„jaligining rivojlanishiga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi.