1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining



Download 1,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/198
Sana01.01.2022
Hajmi1,39 Mb.
#303255
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   198
Bog'liq
iqtisodiy geografiya

Ixtisoslashuv
  ham,  ishlab  chiqarishni  tashkil  etishning  muhim 
shakli bo„lab, u mehnat taqsimoti bilan chambarchas bog„liq. Uning uch 
bosqichi va uch turi mavjud. Ixtisoslashuv uch bosqichi-korxona, shahar 
yoki  rayon,  miqyosidagi  ixtisoslashuvdir.    Boshqacha  qilib  aytganda, 
ularning  har  biriga  ijtimoiy  mehnat  taqsimoti  natijasida  ma‟lum  bir 
mahsulotning 
ishlab  chiqarilishi  biriktiriladi.  O„z  navbatida, 
ixtisoslashuv  shu  korxona  (u  jamoa  xo„jaligi  bo„lishi  ham  mumkin), 
shahar  yoki  rayonlarning  «qiyofasini»,  ularning  mehnat  taqsimotida 
tutgan o„rnini belgilab beradi. 
Ixtisoslashuvning uch turi – bu qism (detal), texnologik yoki yarim 
mahsulot  (polufabrikat)  va  predmet  (tayyor  mahsulot  ishlab  chiqarish) 
ixtisoslashuvidan iborat. Uning bunday ko„rinishlari bir-biri bilan uzviy 
bog„liq  va  ular  turli  hududiy  bosqichda  o„zgacha  xususiyatga  ega. 
Ixtisoslashuv  oqibatida  xo„jalikning  turli  tarmoqlari  vujudga  keladi, 
iqtisodiy  rayonlar,  shaharlarning  funksional  tiplari  shakllanadi.  Shu 
bilan  birga,  u  tashqi  iqtisodiy  aloqalarini  taqazo  etadi,  chunki  ishlab 
chiqarilgan  va  mahalliy  iste‟moldan  ortib  qolgan  mahsulot  chetga 
chiqariladi  va  mazkur  rayonda  yetishmaydigan  mahsulot  esa  boshqa 
joylardan keltiriladi. 
Ixtisoslashuvni  aniqlash  uchun bir  necha  shart  va  sharoitlar  zarur. 
Muhimi-mahsulot  faqat  shu  joy  talabini  qondiribgina  qolmay,  balki 
ortiqchasi  boshqa  rayonlarga  bozorga  chiqarilishi  yoki  tovar 
xususiyatiga  ega  bo„lishi  kerak.  Masalan,  Respublikamiz  paxta  tolasi, 
pila,  tog„-kon,  tabiiy  gaz  sanoati,  qishloq  xo„jaligi  mashinasozligi  va 
boshqa  sohalarga  ixtisoslashgan.  Un,  ip  yoki  ipak  gazlamasi,  neft 
sanoatiga 
ixtisoslashgan 
deyish 
biroz 
mushkulroq, 
sababi-bu 
mahsulotlar  O„zbekistonda  hozircha  yetarlicha  ishlab  chiqarilmaydi  va 
ular mahalliy talabni to„la qondiganicha yo„q. 
Mintaqa  va  mamlakatlarning  u  yoki  bu  mahsulot  ishlab 
chiqarishga  ixtisoslashuvi,  eng  avvalo,  ulardagi  mutloq  va  nisbiy 
afzalliklarga  bog„liq  (A.  Smit,  D.  Rikkardo),  bu  yerda  yaratilgan 
mahsulot  uni  boshqa  joyda  yetishtirishga  ko„ra  arzonroq,  kam 
harajatliroq bo„lishi kerak. Odatda, har bir mamlakat yoki uning alohida 


 
16 
qismlari o„zidagi qulay va arzon omillardan foydalanib, qiyin va qimmat 
omil  mahsulotlarini  chetdan  olib  keladi.  Bunday  qonuniyatni  dastlab 
shved  iqtisodchilari  XX  asrning  30-  yillarida  E.  Xeksher  va  B.Olinlar 
asoslab berishgan. 
Hozirgi  rivojlangan  mamlakatlarda  va  qisman  o„zimizda  ham 
bozor  munosabatlariga  mos  ravishda  iste‟mol,  talab  individuallashib, 
xususiylashib  bormoqda.  Avvallari  bir  mamlakat  yoki  rayon 
mahsalotning  bir  turiga  ixtisoslashgan  va  u  bilan  mintaqaviy  va  jahon 
bozorida  qatnashgan  bo„lsa,  endigi  sharoitda  o„sha  mahsulotning  o„zi 
turli  shaklga,  ko„rinishga  ega  bo„lishi  kerak.  Masalan,  hozirgi  davrda 
yengil  mashinalar,  oziq-ovqat  mahsulotlari  va  boshqalar  faqat  bir  turda 
bo„lishi  ularning  raqobatbardoshligi  va  haridorligini  ta‟minlamaydi. 
Binobarin, endigi sharoitda klnveyr usuli, miqdor ko„rsatkichlari muhim 
emas,  aksincha  «postfordizm»,  masshtab  (miqdor)  samaradorligining 
o„rniga turli xillik, sifat samaradorligi oldinga surilmoqda. 
Shunday 
qilib, 
ixtisoslashuv 
ham 
mujassamlashuv 
kabi 
rivojlanganlikning  muhim  belgisidir.  Ammo,  har  ikkisining  ham 
chegarasi  bo„lishi  kerak.  Xudi  shu  nuqtai  nazardan  kooperatsiya  yoki 
hamkorlik yanada samaraliroq hisoblanadi. Bu o„rinda aytish mumkinki, 
kooperatsiya  ixtisoslashuv  bilan  yaqindan  bog„liq  va  usiz  vujudga 
kelmoqda. Chunki, har qanday kooperatsiya turli kasb, hunar, mahsulot 
ishlab  chiqarishga  ixtisoslashganlarning  hamkorligidan  boshqa  narsa 
emas. 

Download 1,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   198




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish