Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

кўп 
аллеллилик
ҳодисаси деб аталади. Бу ҳодисани чуқурроқ ўрганиш бундай 
аллеллар тизимидаги ҳар бир аллел мутация йўли билан бевосита ёввойи 
тип аллелидан ёки бўлмаса туркумдаги исталган бошқа аъзодан келиб 
чиққан бўлиши мумкин (101-расм).
С
1 
А
→
←
а 
С 
С
2 
1 
2 С
3 
 
101-расм.
Кўп аллеллилик тизимининг вужудга келиш схемаси.
1-бир геннинг икки аллели. 2-тўртта аллелдан иборат тизим; стрелкалар 
мутацияларнинг йўналишини кўрсатади. 
Мутация натижасида битта гендан ҳосил бўлган аллеллар 
тизимининг аъзолари Мендель қонунларига бўйсунадилар. 
Кўп аллеллилик ҳодисасига мисол қилиб қуёнларда жун рангининг 
ирсийланиши, одамларда эса қон группаларининг ирсийланишини 
кўрсатиш мумкин. Бу белгиларнинг ирсийланиши III бобда батафсил баён 
этилган. 
XII.1.6. Хромосома мутациялари ёки хромосомалар 
қайта тузилишлари 
Юқорида биз ген мутацияларининг таъсирида генетик материалда 
бўладиган ўзгаришлар ҳақида тўхталиб ўтдик. Генетик материалнинг 
янада йирикроқ ўзгаришлари хромосома мутациялари билан боғлиқ. 
Бундай мутациялар 
хромосомалар қайта тузилишлари ёки хромосома 
аберрациялари 
деб ҳам аталади. Хромосома аберрациялари кариотип 
доирасида яъни хромосомалар сони ўзгармаган ҳолатда хромосомалар 
структураларини ўзгаришга олиб келадилар. Бундай қайта тузилишларга 
битта хромосома ёхуд гомологик бўлмаган хромосомаларнинг қисмлари 
жалб этилган бўлади. Бу мезонга мувофиқ хромосомалар ичидаги ва 
хромосомалараро аберрациялар фарқлантирилади. 
Хромосомалар ичида кетадиган мутациялар-
қуйидаги мутация 
типларига бўлинади: 

дефишенси ва делеция - хромосомаларда маълум қисмининг етиш-
маслиги; 

дупликация - хромосомалар маълум қисмининг икки мартага 

---

350 
ортиб ёки кўпайиб қолиши; 

инверсия - хромосомаларда маълум қисмининг узилиб, 180
0
даража айланиб, яна ўз ўрнига жойлашиши; 

инсерция - хромосоманинг бир ёки бир неча генларни ўз ичига 
олган кичик бир қисмининг ўзгариши (102-расм). 
Қуйида ана шу мутация типларини кўриб чиқамиз.