N. M. Kayumova

Maktabgacha ta'lim muassasalarini frontal

 

у alpi tekshir ishning asosiy yo'Hari

Amalda  nazorat  qilishning  asosiy  turlari  frontal-yalpi  va 

tematik tekshirish turlaridan foydalaniladi

Frontal-yalpi  tekshirishi  -  bu  maktabgacha  ta'lim  muassa- 

sasi  ishini  hayotiy  har  tomonlama,  atroflicha  tekshirish 

shaklidir.  Ya'ni,  muassasaning  kadrlar  tarkibi,  maktabgacha 

ta'lim  dasturi  talablarini  bajarilishi,  mudira  va  metodistning 

ta'lim-tarbiyaviy  va  metodik,  moliyaviy-xo'jalik  ishlariga, 

ularning  kadrlar  bilan  ishlashi,  ota-onalar  va  jamoatchilik 

bilan ish faoliyati, ish shakllari, tibbiy yordam xizmati, maktab 

bilan aloqa, ilg'or ish tajribalarini o'rganish, umumlashtirish va 

ommalashtirish ishlarini amalga oshiruvchi tekshirish turidir.

Frontal-yalpi  tekshirishga  barcha  tipdagi  maktabgacha 

ta'lim  muassasalari,  ularning  kuchli  yoki  kuchsizligidan  qat'i 

nazar tekshiriladi. Kuchsiz muassasalarga ahamiyatni ko'proq 

jalb qilishi lozimdir.

Frontal-yalpi  tekshirish  4  yilda  bir  marta  maktabgacha 

ta'lim bo'limlari (viloyat MTM, shahar, tuman MTM) tomonidan 

o'tkaziladi.

Frontal-yalpi  tekshirish  o'tkazishda  avval  to'la-to'kis 

tuzilgan,  tasdiqlangan  tekshirish  plani,  unda  nazariyadagi 

asosiy  masalalar,  savollar  aniq  yoziladi,  tekshirish  metodi, 

tekshiruvchilarning ish vazifalari, majburiyatlari va tekshirish 

muddati ko'rsatiladi

So'ngranazoratchi-metodistyanabirbormaktabgacha ta'lim 

bo'yicha chiqarilgan  qaror, ko'rsatma, buyruqlarni, pedagogik 

va  metodik  jurnallarini  eng  oxirgi  yangi  sonlarini  ko'zdan 

kechirib, maktabgacha ta'lim dasturi talablarini yaxshilab o'qib 

oladi,  shu  muassasa  hujjatlari  bilan tanishadi.  Bu  ish  uchun  u

637

---

bu  muassasada  xalq  xo'jaligi  rejasi,  bolalarning  muassasaga 

qatnash  rejasining bajarilishi tahlil  qilinadi.  Kadrlar,  ularning 

tuman,  shahar  metodik  ishlaridagi  qatnashuvlari,  malaka 

oshirish ishlarini qarab, o'rganib chiqadi.

Muassasani  kuchli  yoki  kuchsiz  tomonlarini  bilishda 

avvalgi  tekshirish  materiallari  yaxshi  o'rganib  chiqiladi, 

kamchiliklarni  yo'qotish  bo'yicha  qabul  qilingan  qarorlarni 

qanday bajarilganligi aniqlanadi.

Yuqoridagi  materiallar  bilan  tanishishda  nazoratchi- 

metodist  nimalarga  ko'proq  ahamiyat  berish  kerakligini 

belgilab beradi.

Tumanlarni nazrot qilishda, albatta, shu tuman selkengash, 

organlari  bilan,  korkabinet va  tashkilotlarga  qarashli  bo'lgan 

maktabgacha ta'lim muassasalar bilan aloqa o'rnatiladi.

Nazorat  qilishni,  albatta,  mudiraning  ishtirok  bilan 

o'tkazish  kerak,  tashkilotlarga  qarashli  maktabgacha  ta'lim 

muassasalarda esa shu korkabinetning vakili qatnashadi.

Frontal-yalpi  tekshirish  olib  borishning  asosiy  yo'llari. 

Frontal-yalpi  tekshirish  nazoratchi-metodist  va  brigada 

a'zolarining  mudiri  bilan  suhbatlashishidan  boshlanib, 

tekshirish maqsadi, brigada ishi, tartibi, vaqti  bilan tanishtiri- 

ladi,  So'ngra  mudira  muassasa  haqida,  nechta  guruhdan 

iboratligi,  nechanchi  yili  ochilgan,  bolalarning  guruhlarga 

taqsimlanishi,  bolalarning  kundalik  davomati,  muassasaning 

texnikaviy materiallar bilan jihozlanishi, uning bazasi, kadrlar 

tarkibi  (pedagogik  va  xizmat  ko'rsatuvchi)  xodimlar  bilan, 

ularning  ta'lim-tarbiyaviy  ishlariga  baho  berib,  xodimlarning 

g'oyaviy-siyosiy  va  ishlash  malakalari,  muassasada  mehnat 

va  ishlab  chiqarish  intizomining  ahvoli,  jamoaning  yutuq 

va  kamchiligi,  kamchiliklar  o'sishdan  ko'rilayotgan  tadbir- 

choralar  xususida,  tuman  maktabgacha  ta'lim  bo'limi  va 

boshqa tashkilotlardan iltimoslar so'raydi.

Bu suhbat muassasa to'g'risidagi tekshirish ishiga dastlabki 

taassurot  beradi.  So'ngra  nazoratchi-metodist  turli  bo'limlar

638

---

bo'yicha  tekshirish,  o'rganish  ishlarini  boshlaydi.  Quyidagi 

tekshirishdagi asosiy savollarni keltiramiz.

Maktabgacha 

ta'lim 

muassasadagi 

ta'lim-tarbiyaviy 

ishlarning ahvoli va «Maktabgacha ta'lim muassasasida ta'lim- 

tarbiya dasturi» talablarining bajarilishi, bolalarning ko'nikma 

va malakalari, bolalar bilimining sifati, tarbiyachining ishlash 

metodlari»;

Kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo'yish, kadrlarni tarbiyalash, 

ishlash malakalarini  oshirish  omillari.  Muassasadagi  metodik 

ishlar, metod kabinet faoliyati;

Tashkiliy-pedagogik 

va 

moliyaviy-xo'jalik 

ishlarning 

ahvoli.  Xalq  xo'jalik  rejalarning  bajarilishi,  yo'llanmalar  soni, 

bolalarning  davomati  (bolalarning  muassasaga  qatnashi} 

ishlarning bajaralishi;

Bolalarga tibbiy yordam tomonidan xizmat ko'rsatish sifati. 

Bolalar ovqatlanishining ratsional ravishda tashkil etishi;

Ota-onalarning pedagogik, maorif ishlari;

Mudiraning  maktabgacha  ta'lim  muassasasiga  rahbarligi, 

rahbarlik  uslubi.  Mudira  va  metodist  tomonidan  ta'lim- 

tarbiyaviy ishlarga, dastur talablarining bajarilishiga, ularning 

kontrolligi tekshirish;

Muassasasining  joriy-texnika  bazasining  ahvoli,  xo'jalik 

faoliyati, xarajatlarni to'g'ri sarflash ishlari;

Ta'lim-tarbiyaviy  ish  rejalarining  sifatliligi.  Rejalarning 

bajarilishi, Pedagogikkengash, ishlab chiqarish majlislarini, ota- 

onalar yig'ilishlarini, maktabgacha ta'lim bo'limlari tomonidan 

chiqarilgan, instruksiya va buyruqlarning bajarilishini nazorat 

qilish;

Muassasada ishlab chiqarish masalalarining yo'lga qo'yilishi, 

hujjatlar, ularning to'g'ri jihozlashishi va saqlanishi;

Nazoratchi-metodistning  tekshirish  bo'yicha  xulosalari  va 

takliflari. Yakuniy Pedagogik kengashning o'tkazilishi;

Frontal-yalpi 

nazorat  qilishning  yakuniy  tekshirish 

maqsadiga va vazifasiga bog'liqdir.

639

---

Nazoratchi-metodist  pedagogik  yoki  ishlab  chiqarish 

majlislari o'tkazib, tekshirilgan masalalar, maktabgacha ta’lim 

muassasasining ahvoli, ishlarni yanada yaxshilash uchun taklif 

va mulohazalar beradi.

Nazoratlash natijasi akt bilan izohlanadi va ma'lumotnoma 

tuzilib,  unda  konkret  takliflar,  mulohazalar,  ko'rsatiladi.  Akt 

2  nusxada  tuzilib,  biri  tuman,  shahar  maktabgacha  ta’lim 

bo'limiga, biri muassasaga beriladi.

Tematik tekshirish -  bu tarbiyaning biror qismi yoki ta'lim- 

tarbiya ishning bir qismi bo'linishi nazorat qilish shaklidir.

Masalan:  «Mehnat  tarbiyasi»,  «Axloqiy  tarbiya»,  «Maktab 

bilan aloqa», «0'yin» xodimlarning mehnati va hokazo.

Asosan bu  tekshirish  turi  1  yilda  bir  marotaba  o'tkaziladi. 

Tekshirish yo'llari va  savollari  quyidagicha  (mehnat tarbiyasi 

bo'yicha):

Guruh  rejalarini  uzoq  muddatni  qamrab  olgan  holda 

tekshirish  (chorak,  yarim  yillik).  Maqsad:  bajarilgan  va 

bajariladigan ishlarni aniqlash;

Mashg'ulotlarni kuzatish va tahlil qilish; bolalar mehnatning 

eng muhim tomonlarini ko'ra olish;

-  Kundalik  hayotdagi  mehnat  bilan  ta’minlash  va  tahlil 

qilish;

-  Kattalar  va  bolalarning  birgalikdagi 

mehnatlarini 

kuzatish;

-  Bolalarning  kattalar  mehnatiga  munosabatlari,  axloq 

malakalarini kuzatish;

-  Bolalar  o'yinlarida  mehnatni  aks  ettiruvchi  jarayonlarni 

kuzatish;

-  Bolalar bilan individual suhbatlashish;

-  Bolalar ishlarining tahlili;

-  Tarbiyachining kundalik yozuvlarini ko'rish;

-  Guruhdagi o'quv materiallarini tekshirish.

Nazoratchi-metodist  guruh  rejalarini  (3-6  oylik)  tekshirib,

unda  ko'zda  tutilgan  tarbiya  maqsadlarini  amalga  oshirish 

yo'llarini  qidiradi,  osondan  murakkablikka,  oylik,  istiqbolli

640

---

ish rejalarida tarbiyaning hamma qismlari rejalashtirilganligi, 

qaysi  bo'lim  rejadan  tushirib  qoldirilganligi,  ularni  yuzaga 

keltirgan sabablarni qidirib topishi kerak.

Rejani tahlii qilishdan maqsad  -  dastur talablarini bajarish 

yo'Ilari,  haftalik rejadagi  mashg'ulotlarning turlari,  ishi, talab 

darajasida  ekanligi,  mustahkamlovchi,  yangi  bilim  beruvchi 

mashg'ulot  turlarining  oddiydan  murakkablashib  borishini 

ko'rish mumkin.

Aniqiangan  kamchiliklar  o'z  vaqtida  muhokama  qilinishi 

kerak,  aks  holda  bu  kamchilik  va  xatolar  keyingi  oylarda 

takrorianishi mumkin.

Mehnat bo'limini  tekshirishda  ko'rgazmalilik,  kattalarning 

faoliyati,  mehnat jarayonini  kuzatishda  bir  qator  mashg'ulot- 

larni  kuzatish.  Masalan:  ekskursiya  sifatida,  kuzatishda, 

suratlarni ko'rishda katta ahamiyat berish mumkin.

Ekskursiya  jarayonida  -  tarbiyachilik  bolalarda  qiziqish 

tuyg'ularini  uyg'ota  olishga,  bolalarni  asosiy  narsani  ko'ra 

olishga,  kuzata  olishga,  tanish  bo'lgan  voqea  va  hodisalarni 

solishtira  olish  malakalarini  o'stirish,  ko'rganlariga  yakun 

yasay olish, fikrlash qobilatlarini o'stirishni tarbiyalash.