H. A. Jamolxonov


-§. Ayrim unlilar tavsifi



Download 2,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet87/395
Sana01.01.2022
Hajmi2,28 Mb.
#299352
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   395
Bog'liq
Hozirgi o`zbek adabiy tili jamolxonov

31-§. Ayrim unlilar tavsifi:
 
  
"i"  fonemasi
-  yuqori  tor,  old  qator,  lablanmagan  unli.  Bu  fonema  so’zning 
barcha  bo’g’inlarida  uchraydi; 
ichki       
(birinchi  va  oxirgi  bo’g’inlarda), 
tirikchilik 
(birinchi,  ikkinchi,  uchinchi  va  oxirgi  bo’g’inlarda)  kabi.  U  chuqur  til  orqa  q,g’,x 
undoshlari bilan yonma-yon kelganda yo’g’on (orqa qator) unli tarzida, boshqa barcha 
pozitsiyalarda esa ingichka (old qator) unli sifatida talaffuz qilinadi. Qiyos qiling: 
kir 
va
 
qir,  tarkib 
va
  targ’ib,himmat 
va
  xilvat 
  kabi.  Urg’usiz  bo’g’inda  kuchsizlanadi: 
biroq, 
bilan  (bъr  q,bъlәn)
  kabi.  So’zning  oxiridagi  ochiq  bo’g’inda  bir  oz  kengayadi; 
bordi>borde, ketdi > kette kabi; 
"e" fonemasi
 – o’rta keng, old qator, lablanmagan unli. Bu fonema bir bo’g’inli 
so’zlarda  (
men,sen,besh
  kabi),  ko’p  bo’g’inli  so’zlarning  birinchi  bo’g’inida 
(
beshik,etik,telpak
 kabi) ko’proq qo’llanadi. 
Tobe,tole,voqe,foye,telefon,  televizor
  kabi  o’zlashma  so’zlarda  qo’llangan    "e" 
unlisi etimologik jihatdan o’zbekcha  "e" ning o’zi emas. 
O’zbekcha  "e" 
ekin,eshik 
so’zlarining  boshidagi  to’la  ochiq  bo’g’inda, 
shuningdek, 
ertak,  ellik
  kabi  so’zlar  boshidagi  berkitilmagan  bo’g’inda  ochiqroq 
talaffuz etiladi, 
begzod, mergan
 kabi so’zlar boshidagi to’la yopiq bo’g’inda yumuqroq 
bo’ladi; 
xez,  xezlamoq
  kabi  so’zlarda  (chuqur  til  orqa 
x
  undoshi  bilan  yonma-yon 
kelganda) esa orqa qator, yo’g’on unli tarzida aytiladi; 
"a"  fonemasi
  -  quyi  keng,  old  qator,  lablanmagan  unli.    So’zning  barcha 
bo’g’inlarida kela oladi: 
anor
  (birinchi  bo’g’inda),
  telpak
  (ikkinchi,  oxirgi  bo’g’inda),
 
nafaqa
  (so’zning  uchala  bo’g’inida)  kabi.  Bu  fonema  ham,  boshqa  unlilarda 
bo’lganidek, chuqur til orqa 

Download 2,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish