Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Таълим дастури қуйидаги тамойилга асосланиб 
тузилган: 

---

59 
бойитади, мустақиллик, гўзаллик ҳақидаги тасаввурларни тарбиялашга ёрдам 
беради (чиройли кийим, ҳар хил буюмларнинг шакллари). Теварак-атроф билан 
таништириш дастури ҳар бир ёш гуруҳи учун муайян билимларни эгаллаб 
олишни назарга тугади. Масалан, биринчи гуруҳ тарбиячиси болаларни 
буюмларнинг жойлашишини билиб олишга ўргатади. Кейинчалик болалар 
бошқа хоналарда нималар борлигини, у ерда болалар ва катталар нима иш 
билан шуғулланишни билиб борадилар. Масалан, мусиқа хонасида мусиқа 
машғулотлари, байрамлар ўтказилади, ошхонада овқат пиширилади ва ҳ.к. 
Шунингдек, тарбиячи, боланарни яқин атроф, кўчаларни, ўз ўйин 
майдончасини билиб олишга ўргатади. Айниқса, катта гуруҳ болалари ўз 
уйлари манзилини, боғчадан уйга кетадиган йўлни яқин орадаги майдон ёки 
хиёбонларга бориш йўлини билишлари керак. Болаларни табиат билан бевосита 
алоқада бўлишлари уларнинг ҳар томонлама ривожланишларида муҳим 
аҳамиятга эгадир. Бу ҳол уларнинг ақлий қобилиятларини тарбиялашда 
ахлоқий ҳамда эстетик ҳисларини ривожлантиришда қувноқлик, тетиклик, 
жисмоний ҳамда руҳий томондан бардошли бўлишларида асосий манба бўлиб 
хизмат қилади. Болаларнинг табиат билан бевосита алоқада бўлиши уларнинг 
сенсор тарбиясига катга ҳисса қўшади. Табиат ўзининг мўл-кўл бўёқлари, 
шакллари, товушлари билан анализаторларини қўзғатади. Табиат билан алоқада 
бўлиш эстетик тарбия вазифаларини ҳал этишга катта ёрдам беради. Чиройли 
манзаралар, ҳар хил капалаклар болаларда қувонч ҳиссини уйғотади. 
Тарбиячининг вазифаси болаларда табиат гўзаллигига, унинг ранг-
баранглигига қизиқиш уйғотишдир. Табиат ўз гўзаллиги ҳамда ранг-баранглиги 
билан болаларнинг ҳиссига ва хаёлига таъсир этиб, ижодий фаолиятининг 
ривожланишига ёрдам беради. Табиат болаларда ватанпарварлик ҳиссини 
уйғотишда ҳам катга таъсир кўрсатади. Болаларнинг ёшлигида табиат 
бойлигидан олган таассуротлари Ватан тўғрисидаги тушунчаларни аниқ мазмун 
билан бойитади. 
Болаларнинг катта ёшдагилар билан ўзаро мулоқоти уларни ҳар хил 
касбдаги кишилар меҳнати билан таништиришда муҳим аҳамият касб этади. Бу 
ўринда тарбиячининг асосий вазифаси болаларда катталар меҳнатига ҳурматни 
тарбиялаш, уларнинг меҳнат фаолиятини болаларга тушунтириш ва меҳнат 
қилиш эҳтиёжини уйғотишдир. Болаларнинг меҳнат тўғрисидаги тушунчалари 
қандай қилиб кенгайиб ва чуқурлашиб бориши болалар боғчаси дастурда 
кўрсатиб берилган. Кичик гуруҳдаги болалар боғчада ишлайдиган 
кишиларнинг меҳнати, онанинг уйдаги юмушлари кўчадаги транспорт 
воситалари билан таништирилади. Ўрта гуруҳ болаларнинг меҳнат турлари ва 
меҳнат жараёнидаги изчиллик, меҳнатда керак бўладиган буюмларнинг 
номлари билан тан иштирилади. Катга ёшдаги болалар меҳнатининг аҳамияти, 

---

60 
яъни ҳамма кишилар жамият учун меҳнат қиладилар, деган хулоса чиқаришга 
ўргатилади. Болаларнинг ўйинлари, расмлари ҳам уларда техника ва меҳнатга 
қизиқиш уйғотади. Катталарнинг меҳнати болалар ўйинининг асосий 
мазмунини ташкил этади. Болалар ўз ўйинларида оналари ва тарбиячилари 
меҳнатидан бошлаб то янги шаҳарлар ҳамда космик кемалар қурилишигача акс 
эттирадилар. Мактабгача тарбия ёшидаги болалардаги ахлоқий сифатларни: 
кишиларга, жамоага муносабатни тарбиялашда катталар меҳнати билан 
таништириш муҳим аҳамият касб этади. Айниқса, меҳнаткашлар ва уларнинг 
меҳнатлари билан танишиш болаларда ўз юртига, халқига ва бошқа халқларга 
нисбатан ҳурмат ва меҳр уйғотади.
Демак, катталар меҳнати ва табиатни кузатиш болаларда эстетик 
ҳисларни, шакллантиришга ёрдамлашади, ижодий фаолият учун материал 
беради. Ҳамма оилаларда умумхалқ байрамлари -“Наврўз”, “Ҳайит”, “Янги