Н. Маҳмудов, А. Нурмонов Ўзбек тилининг

Атрибутив муносабат белги + предмет семантик моделидаги сўз бирикмаси учун 
хосдир (қизил калам, учта дафтар), шоир Абдулла Орипов типидаги оппозитив 
муносабат ҳам атрибутив муносабатнинг бир тури сифатида қарала д и .
Объектли муносабат объект + ҳаракат, иредмет -Ь белги (компаратив бирикмаларда: 
Каримдан катта, Каримдан кучли ва бошқалар) семантик моделидаги сўз 
бирикмаларида ифодаланади. 
Релятив муносабатни ифодаловчи сўз бирикмалари бир қанча семантик 
моделларга эга: 
1) ҳаракат + унинг сифат ѐки миқдор тавсифи (тез юрмоқ, кўп ўқимоқ); 2) ҳаракат 
+ унинг юзага чиқиш ўрни (Москвадан келмоқ, Москвада ишламоқ); 3) ҳаракат ѐки 
белги + унинг юзага чиқиш пайти тонгда турмоқ, доимо қувноқ); 4) ҳаракат ѐки 
белги + унинг юзага чиқиш сабаби (касаллиги учун келолмади ѐки касаллигидан 
келолмади, 
тадбиркорлиги 
учун 
ҳурматли); 
5) 
ҳаракат + унинг юзага чиқиш мақсади (дам олиш учун борди) ва бошқалар. 
Субъектли муносабат субъект ва унинг ҳаракати муносабатидир. Бу муносабат икки 
хил шаклий синтактик муносабат орқали ифодаланади. Бирида эга ва кесимиинг 
мослашув йўли билан боғланиши орқали ифодалаиади. Масалан, Ҳадима куйлади. 
Иккинчисида эса субъектни билдирувчи қисм қаратқич аниқловчи шаклида, каратувчи 
предикатни билдирувчи қисм эса эгалик шаклида қаралмиш вазиятида келади. Демак, 
қаратувчи ва қаралмишнинг мувофиқлашув алоқаси орқали ифодаланади. 
Англашиладики, субъектли муносабат борлиқдаги маълум пропозицияни акс 
эттиради ва тилнинг икки хил бирлиги орқали ифодаланади: а) гап орқали (эга — 
кесим орқали), б) сўз: бирикмаси (қаратувчи — қаралмиш алоқаси) орқали. 
Сўз бирикмаси сатҳида субъектли муносабатни атрибутив муносабатдан алоҳида 
олинишига сабаб шуки, бу муносабат предикатив муносабат билан ассоциатив боғланган. 
Ҳар икки муносабат ҳам бир пропозицияни ифодалайди. Улар ўртасидаги фарқ шу 
пропозициянинг қандай ифодаланишидадир. 
Субъектли муносабатнинг бу икки туржни икки сатҳ бирлиги сифатида фарқлаш 
учун эга-кесим муносабати оркали ифодаланган субъектли муносабатни предикатив, 
қаратувчи-қаралмиш муносабати орқали ифодаланган субъектли муносабатни