Н. Маҳмудов, А. Нурмонов Ўзбек тилининг

мумкин. Демак, ҳар қандай ѐйиқ гап бирикма занжири асосида вужудга келади» 
Масалан, Азиз асримизнинг азиз онлари Азиз одамлардан сўрайди қадрин (Ғ.Ғ.). Бу 
гапдаги азиз асримиз-(нинг), азиз онлари, азиз одамлар(дан), сўра(йди), қадрини 
сўра(йди) бирикмаларида асримиз(шшг), онлари, одамлар (дан), сўра(йди) бўлаклари 
кенгаювчи (ҳоким) бўлаклар саналади. Бирикмалар занжирининг иккинчи ҳалқасида 
асримизнинг, одамлардаи бўлаклари кенгайтирувчи (тобе) бўлак вазифасида келади. 
Шушшг учун кенгаювчи бўлак талаб қилгавз грамматик шаклнинг бири қараткич, 
иккинчиси чиқиш келишиги шаклини олаяпти. 
Сўзларнинг ҳар кандан нопредикатив боғланиши сўз бирикмасини ҳосил қила 
бермайди. Сўзларнинг боғланиши эркин бўлиши, нутқ жараѐнида кенгаювчи бўлакнинг 
боғланиш модели асосида ҳосил килиниши ѐки бу боғланиш барқарор бўлиб, нутққа 
тайѐр ҳолда олиб кирилиши мумкин. Шунинг учун ҳам сўзларнинг нопредикатив 
боғланиши иккига бўлинади: 1) эркин боғ-ланиш; 2) турғун боғланиш. 
Г а к В. Г. Теоретическая грамматика французского язьжа, 3-92 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

21 
Эркин боғланиш сўз бирикмасини, турғун боғланиш эса фразеологизмларни ўз 
ичига олади. 
Эркин боғланиш синтаксиснинг, турғун боғланиш фразеологиянинг текшириш 
объекти ҳисобланади. Солиштиринг; 1) қизил олма, ўтмас пичоқ, 2) ўтмас бурчак. 
Синтактик сўз
1
бирикмалари фразеологик бирикмалардан қуйидаги хусусиятлари 
билан фарқ қилади: 
1) синтактик сўз бирикмалари маълум сўз бирикмаси модели асосида нутқ 
жараѐнида ҳосил бўлади. Шунинг учун ҳам реал синтактик сўз бирикмалари нутқ 
бирликлари саналади. Фразеологик бирликлар эса нутқ жараѐнигача тайѐр ҳолда 
мавжуд бўлади. Нутққа тайѐр ҳолда бир луғавий бирлик сифатида олиб кирилади; 
2) синтактик сўз бирикмаларида қисмларнинг синтактик алоқаси эркин,
фразеологик бирикма кесмлари ўртасидаги синтактик алоқа турғун бўлади; 
3) синтактик сўз бирикмалари қисмлари гап ичида алоҳида-алоҳида гап
бўлаклари бўлиб келади. Фразеологик бирикма қисмларининг грамматик муносабати 
фақат шу бирикма ичида амал килади. Фразеологик бирикма бир бутун сифатида
гап ичида бир гап бўлаги ўрнида келади. 
Цисмларининг эркин ѐки боғлиқлигига кўра сўз бирикмалари эркин ва боғлиқ 
бирикмаларга бўлинади. Эркин бирикма қисмлари осон бўлинади, боғлиқ сўз 
бирикмалари қисмлари ўзаро зич алокага киришиб, гапда бир гап бўлаги ўрнида 
келади. Бундай бирикмалар фразеологик бирикмаларга яқин келади, лекин синтактик 
алоқанинг сақланиши билан фразеологизмлардан фарқланади. Солиштиринг: 1) қизил