M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

larning

 

ta’siri e’tiborga olinadi.  

Prujina simining ko‘ndalang kesimlarida M

b

 va 

Q

 ichki kuchlari 

urinma kuchlanish 

τ

 ni hosil qiladi.  

Burovchi moment ta’sirida hosil bo‘ladigan urinma kuchlanish  

ρ

τ

W

М

b

М

b

=

 

yordamida aniqlanadi.  

Kesuvchi kuch 

Q

 ta’sirida hosil bo‘ladigan urinma kuchlanishni  

F

P

=

Q

τ

 

 orqali topiladi.  

Urinma kuchlanish 

τ

Q

 ni topishda u ko‘ndalang kesim yuzasi 

bo‘yicha tekis taqsimlangan deb qabul qilingan. Kesuvchi kuch

  Q

 dan 

hosil bo‘lgan urinma kuchlanish 

τ

Q

 burovchi moment 

M

b

 dan hosil 

bo‘ladigan 

τ

b

Ì

 dan ancha kichkina bo‘lganligi uchun, 

τ

Q

 hisoblash 

ishlarida e’tiborga olinmaydi, ya’ni prujina faqat buralishga ishlaydi deb 

qaraladi. 

Bu holda, eng katta urinma kuchlanish 

τ

max

 aniqlanib, prujina 

uchun mustahkamlik sharti quyidagicha ifodalash mumkin:  

[ ]

τ

τ

ρ

≤

=

W

Ì

b

max

                                                    (7.23) 

Bu yerda, 

M

b

=

P

⋅

D,   W

ρ

=0,2d

3

  ligini e’tiborga olsak  

[ ]

τ

τ

≤

=

3

max

4

,

0

d

PD

                                               (7.24) 

kelib chiqadi.                  

Agar kesuvchi kuch 

Q

 

 (

d

D

 ning kichik qiymatlarida) va  boshqa 

omillarning ta’sirlari hisobga olinsa, u holda mustahkamlik shartini 

quyidagicha ifodalash mumkin bo‘ladi:    

[ ]

τ

τ

≤

=

3

max

4

,

0

d

PD

К

                                       (7.25) 

Bu yerda, 

Κ

 

– tuzatish koeffitsienti 7.2-jadvaldan olinadi. 

 

 

---

 

171

Prujinalar hisobi uchun tuzatish koeffitsienti K ning qiymatlari 

7.2-jadval 

D/d 4 5 6 7 8 9 10 11 12 15 

Κ

  1,42 1,31 1,25 1,21 1,18 1,16 1,14 1,12 1,11 1,09

 

Prujina deformatsiyasini, ya’ni uning chiziqli uzunligining 

o‘zgarishini quyidagi ifoda yordamida aniqlash mumkin:  

4

3

8

Gd

nPD

=

λ

                                                 (7.26) 

Bu yerda, 

n 

 – prujina o‘ramlarining soni bo‘lib, u amaldagi prujina 

o‘ramlaridan 2 taga kam deb olinadi, chunki prujinaning uchlaridaga 

o‘ramlar erkin deformatsiyalanmasligi sababli prujina ishida ishtirok 

etmaydi. 

Agar prujina boshqacha ko‘ndalang kesimli simdan (doiraviy 

kesimli bo‘lmagan) yasalgan bo‘lsa, u holda uning kesimlarida hosil 

bo‘ladigan urinma kuchlanish 

τ

 

ni va prujinaning deformatsiyasini 

quyidagi formulalar yordamida aniqlash kerak. 

b

W

PD

2

max

=

τ

                                            (7.27) 

b

GI

n

PD

4

3

⋅

=

π

λ

                                                  (7.28) 

Bu yerdagi 

W

b

 va 

I

b

 lar (7.21) ifoda yordamida 7.1 va 7.2-

jadvallardan aniqlanadi. 

Qirqishda ruxsat etilgan kuchlanish 

[

τ

]

 qancha katta bo‘lsa, prujina 

egiluvchan bo‘lib, ko‘proq deformatsiyalanadi, bu holda prujinani 

kichikroq ko‘ndalang kesimga ega bo‘lgan simdan yasash mumkin. 

Shuning uchun mashina ressorlarini yetarli darajada egiluvchanligini 

ta’minlash maqsadida uni elastiklik chegarasi juda yuqori qilib 

toblangan po‘latdan yasaladi. Bu  holda  ruxsat  etilgan  urinma 

kuchlanish  

[

τ

]

=

40 kgk/mm

2

 gacha   yetishi  mumkin.  Xromvanadiyli  

po‘lat  uchun,  prujina  simining radiusi  

r

=

6

÷

8

 

mm 

gacha bo‘lsa, prujina 

cho‘zilishga ishlaganda 

[

τ

]

=

70 kgk/mm

2

 

gacha bo‘lib,  fosforli bronza 

uchun 

G

=

4400 kgk/mm

2 

bo‘lganda (sim radiusi 

r

=

8 mm 

gacha bo‘lsa) 

[

τ

]

=

13 kg/mm

2

 bo‘ladi

. 

Bu yerda keltirilgan ruxsat etilgan kuchlanishlarning qiymatlari 

kam o‘zgaruvchan kuchlar ta’sirida bo‘lgan prujinalarga taalluqli bo‘lib, 

---

 

172

prujina o‘zgaruvchan kuchlar ta’sirida bo‘lganda 

[

τ

]

 ning qiymati 

taxminan 

1/3

 ga,  muntazam o‘zgaruvchan kuchlar ta’sirida ishlovchi 

prujinalarda esa (klapanlar prujinalarida) 

[

τ

]

 ni 

2/3

 ga kamroq deb 

qarash kerak. Chunki bu hollarda prujina charchashi va yuqori 

haroratlarda 

[

τ

]

 ishlashi e’tiborga olinishi kerak. 

 

---

 

173

 

 

 

 

 

VIII bob