M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

3- §. Chidamlilik chegarasini aniqlash 

 

Materialning takrorlanib turuvchi o‘zgaruvchan kuchlanishlarga 

qarshilik ko‘rsata olish qobiliyatiga chidamlilik, bunday kuchlanishlarga 

hisoblash esa chidamlilikka yoki toliqish mustahkamligiga hisob deb 

yuritiladi. 

Materialning mexanik xarakteristkalari maxsus sinash 

mashinalarida namunani sinash orqali aniqlanadi. 

Tajriba simmetrik sikl bo‘yicha o‘zgaruvchi nagruzka ostida 

amalga oshiriladi. Chunki, bunday kuchlanish ko‘p uchraydi hamda 

tajriba o‘tkazish ham qulay. 

Ko‘ndalang kesim yuzasi doiraviy bo‘lgan namuna podshipniklar 

orqali vagon o‘qiga o‘xshash yuklanadi (14.1-rasm), ya’ni namunaning 

ko‘ndalang kesimida sof etilish deformatsiyasi hosil bo‘ladi. 

Namuna 2000–3000 ayl 

/

 min tezlanish bilan aylanadi va har bir 

aylanish bitta siklga to‘g‘ri keladi. Sikllar soni hisobga olib boriladi. 

Tajriba 6–10 ta namunalarda o‘tkaziladi. 

Birinchi namuna  

σ

max

 (

σ

min

) 

≈

 0,6 

σ

v

 ga teng bo‘lgan kuchlanish 

bilan yuklanadi. 

Bu yerda 

σ

v

 – vaqtinchalik qarshilik, ya’ni materialning buzilish 

chegarasidagi kuchlanish. 

Tajriba namunaning buzilishigacha amalga oshiriladi va sikl soni 

N

1

– yozib qo‘yiladi. 

Ikkinchi namuna birinchisiga nisbatan oz bo‘lgan kuchlanish bilan 

yuklanib N

2

– aniqlanadi va hokazo. Kuchlanishni kamaytirish bilan 

namunaning buzilishigacha bo‘lgan sikllar soni ortib boradi kuchlanish 

bilan sikllar soni orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi grafikka Veller egri 

chizig‘i deyiladi (14.6-rasm). 

Ko‘plab qora metallar uchun har qanday sikl sonida material 

buzilmaydigan eng katta kuchlanishni aniqlash mumkinligi tajribalardan 

ma’lum. 

Bunday kuchlanishga toliqish chegarasi yoki egilishdagi 

chidamlilik chegarasi deyiladi(

σ

-1

). 

Tajribalardagi sikllar soni juda yuqori qora metallar uchun 

(6÷10)·10

6

, rangli metallar uchun bu raqam 5000·10

6

 gacha yetadi. 

 

---

 

360

 

 

14.6-rasm. Kuchlanish va sikllar orasidagi bog‘lanish grafigi. 

 

Egilishdagi chidamlilik chegarasi, cho‘zilishdagi (

σ

0

-1

) va 

buralishdagi (

τ

є

-1

) chidamlilik chegarasidan farq qiladi. 

Simmetrik sikl uchun po‘lat namunalarida: 

σ

4

-1

=

0,4

σ

v 

σ

є

-1

=

0,28

σ

v  

                                                              (14.3) 

τ

є

-1

=

0,22

σ

v. 

Rangli metallar uchun 

σ

4

-1

=(0,24÷0,5)·

σ

v 

nagruzkalar 

o‘zgarishining nosimmetrik sikli uchun chidamlilik chegarasini (

σ

t

) 

nazariy va amaliy jihatidan aniqlash mushkul. Tajriba yo‘li bilan 

aniqlangan qiymatlar bo‘lmaganda maxsus adabiyotlarda keltirilgan 

taqribiy qiymatlardan foydalanish mumkin.