M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

   

(13.16)

 

Bu yerda, m – debalans massasi, 

g

P

m

=

 , P – debalans og‘irligi, g – 

erkin tushish tezlanishi, r – debalans aylanish radiusi. 

Amaliyotda rezonans hodisasi keng tarqalgan va u xususiy 

tebranish chastotasi (

ω

) va majburiy tebranish chastotasi (

ω

0

) bir-biriga 

yaqinlashganda  ya’ni tebranish amplitudasi  keskin oshib ketishi bilan 

o‘zini namoyon etadi. Rezonans hodisasi hosil bo‘lishi tebranishlar 

o‘sish koeffitsienti “

β

” orqali aniqlanadi. 

2

2

0

1

1

ϖ

ϖ

β

−

=

                  (13.17) 

Tebranishlar o‘sish koeffitsienti musbat yoki manfiy  bo‘lishi 

mumkin.  Hisoblashlarda  uning absolyut qiymati ishlatiladi.  

Agar 

ϖ

ϖ

=

0

 bo‘lsa tebranishlar o‘sish koeffitsienti cheksiz 

qiymatga erishadi. Amalda bunday hol sodir bo‘lmaydi,  chunki doimo 

qarshilik kuchlari mavjud ekanligi, xususiy tebranishlar emas, balki 

erkin tebranishlar mavjud bo‘ladi. Bu holat amplitudani cheksiz 

o‘sishini cheklaydi, ammo u juda katta qiymatlarga erishishi mumkin. 

I.M.Belyaev “Sapellin” dvigatellari tirsakli valining Atlantika okeani 

uzra uchib o‘tishda val buralish burchagi rezonans natijasida 6 marta 

oshib ketib singanligini keltiradi. Rezonans hosil bo‘lmasligi uchun 

ω

ω

/

0

 chastotalar nisbati 0,7 dan kichik yoki 1,5 dan katta bo‘lgani 

ma’qul. 

Tebranma harakatdagi kuchlanishlar, dinamik yuklama boshqa 

hollari kabi statik kuchlanish (

st

σ

) ni  dinamik koeffitsientiga (K

D

) 

ko‘paytirib topiladi. Majburiy tebranma harakat holida K

D

 kattaligi 

quyidagicha aniqlanadi: 

)

1

(

β

P

s

К

D

+

=

                        (13.18) 

---

 

351

Amaldaga masalalar ikki guruhga ajratiladi – konstruksiya 

ko‘ndalang kesimi o‘lchamlari ma’lum bo‘lganda dinamik 

kuchlanishlarni topish orqali rezonans paydo bo‘lishini tekshirish va 

ko‘ndalang kesim kerakli o‘lchamlarini aniqlash. 

Masalan, qo‘shtavr profilli ikki balkadan iborat konsolga 

200

=

P

kg og‘irlikdagi dvigatel o‘rnatilgan bo‘lsa, konsoldagi 

kuchlanishlarni aniqlab uni rezonansga tekshiring. Dvigatel minutiga 

300 marta aylanadi. Sozlanmagan massa og‘irligi m=50 kg, debalans 

radiusi  r=0,1sm, balka uzunligi 

м

1

=

l

ga teng (13.21-rasm). 

Qo‘shtavrning geometrik xarakteristikalari 

;

1290

:

18

4

sm

I

¹

X

=

 

m

sm

W

X

1

,

143

3

=

=

l

. 

 

 

 

13.21-rasm. Ikki qo‘shtavrli konsol  balkaning erkin uchiga qo‘yilgan 

kuch ta’siridagi kuchlanishlarni aniqlash va uni rezonansga tekshirish. 

 

Xususiy tebranishlar chastotasini aniqlaymiz. Statik egilish