“Педагогика назарияси” ва “Педагогика тарихи” фанларини ўқитиш бўйича ўқув-методик мажмуа

429.
 
Ўсмирлик даврининг ўзига хос хусусиятлари нималардан 
иборат? 
Ўсмирликнинг мураккаблиги анатомик-физиологик ва психологик 
хусусиятдаги кучли ўзгаришлар билан боғлиқдир. Бу даврда биологик ўсиш 
тезлашади. Шу сабабли мазкур давр “ўтиш даври” ҳам деб юритилади. “Ўтиш 
даври” ҳисобланган ўсмирлик ёши учун характерли бўлган хусусият – жинсий 
етилиш, интенсив (тезкор) ривожланиш, мустақиллик ҳамда ўзини намойиш 
қилишга интилишнинг кузатилишидир
.
Мазкур ёш даврида кузатиладиган 
жинсий етилиш ўсмирнинг феъл-атворига таъсир этади. Ўсмирлар билан 
ишлашда уларга эҳтиёткорона ёндашиш зарур.
Ўсмир ҳаётида меҳнат, ўйин, спорт ва жамоат ишлари катта роль ўйнайди. 
Баъзиларининг ўзлаштиришлари пасаяди, интизомлари бўшашади. 
Замонавий ўсмир руҳиятида қуйидаги ҳолатлар акс этади:
1. Интеллектуал ривожланиш – тафаккур қобилиятини шакллантириш 
талаб этилади, билишга қизиқиш ортади; бу даврда тўгараклар, студия, секция, 
турли тадбирлар ўтказиш катта аҳамиятга эга; уларнинг китоб ўқишга 
қизиқиши ортади.
2. Ўз-ўзини англаш, баҳолаш ва тарбиялашга бўлган эҳтиёж шаклланади.
У ўзини бошқалар билан солиштира бошлайди. 
Шу билан бирга ўсмир характерида мураккаб қарама-қаршиликлар ҳам 
мавжуд бўлиб, у ўсмир фаолияти, хулқида янги хислатларнинг шаклланишида 
кўринади. 
Бу ёшда ўсмирлар катталар олдида ўзларининг эркинликларини намойиш 
этишга ҳаракат қиладилар. Ўз-ўзини тарбиялашга бўлган талаб ўсади.
Ўсмир ёшида ўғил ва қиз болалар ўртасида фарқ кучаяди. VII синфдан 
интеллектуал малакалар пасаяди. Шунинг учун бу даврда ўқувчиларнинг 
ривожланишларига катта эътибор бериш лозим. Ўз-ўзини тарбиялаш натижасида 
ўғил болалар кучли, эркин, эътиборли, жасур; қизлар эса ўта кўникувчан, 
камтар ва жиддий бўла бошлайдилар.
Ўсмирга ўз вақтини режалаштиришда ёрдам бериш зарур. 13-14 ёшгача 
ўсмирда бурч ҳисси, масъулиятни ҳис этиш, вазминлик пайдо бўла бошлайди.