“Педагогика назарияси” ва “Педагогика тарихи” фанларини ўқитиш бўйича ўқув-методик мажмуа

 
486.
 
Тарбия усуллари нима? 
Тарбия усуллари – тарбиялаш, педагогик таъсир кўрсатиш хусусиятга эга 
хатти-ҳаракатлар мажмуи бўлиб, улар ёрдамида шахснинг қарашлари, 
мотивлари, ҳаракатларини ўзгартириш орқали унинг хулқи, позициясига ташқи 
таъсир кўрсатилади
. 
 
487.
 
Кенг оммалашган тарбия усуллари қайсилар? 
Кенг оммалашган тарбия усуллари қуйидагилардир: 
1) ижобий вазиятни янада мустаҳкамловчи тарбия усуллари; 
2) салбий вазиятни янада кучайтирувчи тарбия усуллари; 
3) тарбияланувчида ишонч ҳосил қилувчи тарбия усуллари. 
 
488.
 
Ижобий вазиятни янада мустаҳкамловчи тарбия усулларининг 
аҳамияти нималарда акс этади? 
Ижобий вазиятни янада мустаҳкамловчи тарбия усуллари тарбияланувчи 
ва тарбиячи (ота-она, ўқитувчи, масъул шахс)лар ўртасидаги муносабатнинг 
яхшиланишини таъминлайди. Бу турдаги тарбия усуллари сифатида 

---

91 
тарбияланувчи билан биргаликда маълум фаолиятни ташкил этиш 
(ўйинчоқларни бирга йиғиштириш, болага унинг учун мураккаб саналган ишни 
бажаришда кўмаклашиш, болани ўйлантираётган муаммолар билан қизиқиш, 
унга катта ишонч билдириб, муайян топшириқ бериш) мумкин. Бу жараёнда 
боланинг кўнглини кўтарадиган, унда ўзига нисбатан ишончни ҳосил 
қилдирадиган жумлалар (“Балли!”, “Баракалла!”, “Яшавор!”, “Жуда зўр! Мен 
сенга ишонгандим!”, “Биламан, сен буни уддалайсан!”, “Ўйлайманки, бу сен 
учун қийин эмас!”, “Бу ишни биргаликда бажарсак қандай бўларкин?!” 
кабилар)ни ҳам қўллаш мақсадга мувофиқдир.
 
489.
 
Салбий вазиятни янада кучайтирувчи тарбия усулларининг 
таъсири қандай? 
Салбий вазиятни янада кучайтирувчи тарбия усуллари тарбияланувчи ва 
тарбиячилар ўртасидаги шундай ҳам ёмон, салбий муносабатни янада 
ёмонлаштиради. Бу каби тарбия усуллари сирасида тарбияланувчини унинг 
салбий хатти-ҳаракатлари учун койиш, унга дўқ-пўписа қилиш, жазолаш 
кабилар кенг қўлланилади. Кўпчилик ота-оналар ижобий ва салбий вазиятларни 
кучайтирувчи тарбия усулларидан кетма-кет фойдаланадилар. Тарбия 
усулларини самарали қўллашда энг муҳими – вазиятни тўғри баҳолай олиш, 
бола ҳолатини тушунишга ҳаракат қилиш саналади. Имкон қадар салбий 
вазиятни янада кучайтирадиган тарбия усуларидан фойдаланилмаган маъқул. 
Чунки, бу каби усуллар болани ота-она, ўқитувчилардан узоқлаштиради. 
Борди-ю, бола салбий ҳаракатларни содир этганда ҳам унга ўз хатоларини 
англашга имкон бериш, улардан тўғри хулоса чиқариб олишини таъминлаш 
педагогик жиҳатдан тўғри ёндашув ҳисобланади.