1-Маъруза: Кириш

е{ 
О 
X 
4.2-расм. Мультипликатив хатоликлар. 
Ўлчаш аниқлигини эҳтимолий баҳоланиши. Ўлчаш натижаларини 
кайта ишлаш усулларини урганишдан мак,сад, ўлчаш натижасини 
улчанадиган катталикни асли кийматига қанчалик яқин эканлигини аниклаш, 
ѐки унинг ҳакикий қийматини топиш, ўлчашда ҳосил буладиган хатоликнинг 
узгариш ҳарактерини аниклаш ва ўлчаш аниклигини баҳолашдир. 
Бир нарсага алоҳида аҳамият беришингизни сураймиз. Аввал 
айтилганидек, 
мунтазам 
хатоликларни 
чукур 
тахлил 
асосида 
аниклашимиз ва махсус чораларни куриб, сунгра уларни бартараф 
этишимиз ѐки камайтиришимиз мумкин экан. 
Ўлчаш хатоликлари.  Ўлчаш хатоликлари турли сабабларга кўра 
турлича кўринишда бўлади. 
- ўлчаш воситаларидан фойдаланиб уни созлашдан ѐки созлаш 
даражасини силжишидан келиб чиқувчи сабаблар; 
- ўлчаш объектини ўлчаш жойига ўрнатишдан келиб чиқувчи сабаблар; 
- ўлчаш воситаларининг занжирида ўлчаш маълумотларини олиш, 
сақлаш, ўзгартириш ва тавсия этиш билан боғлиқ сабаблар; 
- ўлчаш воситаси ва объектига нисбатан ташқи таъсирлардан келиб 
чиқувчи сабаблар; 
- ўлчаш объектининг хусусиятларидан келиб чиқувчи сабаблар; 
-операторнинг малакаси ва ҳолатига боғлиқ сабаблар. 

---

Ўлчаш хатоликларининг табақаланиши. Ўлчаш хатоликлари у ѐки 
бу хусусиятга кўра қуйидаги турларга бўлинади: 
I Ўлчаш хатоликлари ифодаланишига кўра 
1. 
Абсолют (мутлоқ) хатолик. Бу хатолик катталик қандай 
бирликларда ифодаланаѐтган бўлса, шу бирликда тавсифланади. 
2. 
Нисбий хатолик – абсолют хатоликнинг ҳақиқий қийматга 
нисбатини билдиради ва фоизда ифодаланади. 
II Ўлчаш шароити тартибларига кўра 
3. 
Статик хатоликлар - вақт мобайнида катталикнинг ўзгаришига 
боғлиқ бўлмаган хатоликлар, ўлчаш воситаларининг статик хатолигига шу 
восита билан ўзгармас катталикни ўлчашда щосил бўлади. 
4. 
Динамик хатоликлар – ўлчанаѐтган катталикнинг вақт 
мобайнида ўзгаришига боғлиқ бўлган хатоликлар саналади. 
III Келиб чиқиши сабабларига кўра 
1. Асосий – нормал шароитда ишлатиладиган асбоблардан щосил 
бўладиган хатоликлар. Масалан, нормал шароит – щаво щарорати 20 
0 
± да
5 
0 
С, щаво нормаси 65% ± 30 мм с.у ва щоказо. 
Агар асбоб шу шароитдан фарқли бўлган ташқи шароитда ишлатилса, 
щосил бўладиган хатолик қўшимча хатолик дейилади. 
IV Моҳияти, тавсифлари ва бартараф этиш имкониятларига кўра 
2. 
Мунтазам хатолик – умумий хатоликнинг такрорий ўлчашлар 
мобайнида муаян қонуният асосида бўладиган хатолик. Улар қуйидаги 
асосий гуруҳларга бўлинади: 
- услубий хатоликлар; 
- асбобий хатоликлар; 
- субъектив хатоликлар. 
Ўлчаш усулининг назарий жиҳатдан аниқ асосланмаганлиги 
натижасида-услубий хатолик келиб чиқади. 
Ўлчаш воситаларининг конструктив камчиликлари туфайли келиб 
чиқадиган хатолик-асбобий хатолик деб аталади. Масалан, асбоб 
шкаласининг нотўғри градуировкаланиши, қўзғалувчи қисмнинг нотўғри 
мащкамланиши ва ҳоказо. 
Субъектив хатолик – кузатувчининг айби билан чиқадиган катталик. 
Тасодифий хатолик – бирор катталикни такрор ўлчаганда щосил 
бўладиган, ўзгарувчан, яъни маълум қонуниятга бўйсунмаган щолда келиб 
чиқадиган хатоликдир.