Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
48 
- qishloq xo‘jaligi va sanoat ishlab chiqarishini muntazam kuzatib borishi, 
biror matematik metod, teorema yoki formulaning amalda qayerda 
qo‘llanilishiga doir materiallar to‘plamidan o‘rinli foydalanishni bilishi lozim. 
Ekologik mazmunli masalalardan foydalanish yo‘llari va usullari bo‘yicha 
taqiqotda N. Eshpo‘latovning amaliy mazmunli masalalardan foydalanish 
bo‘yicha olib borgan tadqiqotlari natijalariga ma’lum darajada asoslandik
1
. 
Endi ekologik mazmunli masalalar yechishning bosqichlariga alohida 
to‘xtalamiz: 
I. Formallashtirish bosqichi. Bu bosqichda berilgan real ekologik 
holatning, ya’ni masalaning matematik modeli quriladi. Shuningdek, 
qaralayotgan holatning muhim xossalari ajratilib, uni ifodalovchi matematik 
belgilash va apparatlar tanlanadi, pirovardida matematik masala tuziladi. 
Tuzilgan matematik masala qaralayotgan jarayonni, ya’ni ekologik mazmunli 
masalani o‘zida aks ettiradi. 
II. Masalani model ichida yechish bosqichi. Bu bosqichda berilgan ekologik 
mazmunli masalaning konkret mazmuni hisobga olinmaydi. Faqat I bosqichda 
tuzilgan matematik masala yechiladi. 
III. Interpretatsiyalash bosqichi. Ushbu bosqichda tuzilgan formal matematik 
masalaning yechimi berilgan dastlabki jarayon ekologik masala nuqtayi 
nazaridan tekshirib chiqiladi. Olingan yechim dastlabki berilgan ekologik 
mazmunli masala “tili”ga ko‘chiriladi. Bu bosqich shu bilan muhimki, bunda 
olingan masalaning yechimi tekshiriladi va matematikani qo‘llashning qolgan 
barcha bosqichlari nazorat qilinadi. 
Birinchi bosqich (amaliy masalaning matematik modelini qurish). 
O‘quvchilardan tabiatshunoslik, iqtisodiy va boshqa qonunlarni yoki 
qaralayotgan jarayonni ifodalovchi boshqa fanlarga, texnikaga tegishli bo‘lgan 
bilimlarni puxta egallagan bo‘lish va undan foydalana olish ko‘nikmalarini talab 
qiladi. 
Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, maktablarimizda asosan masalani model 
ichida yechish bosqichiga (II bosqich) katta e’tibor berilayotgan bo‘lib, I va III 
bosqichlar ko‘pgina hollarda e’tibordan chetda qolib ketmoqda. O‘quvchi biror 
ekologik mazmunli masalaning tenglamasini tuzib (ko‘p hollarda o‘qituvchining 
to‘la ishtirokida), uni yechsa, shu bilan masala yechish tugallanadi. Masala I va 
III bosqichlar nuqtayi nazaridan tahlil qilinmaydi, yoki ko‘pchilik o‘qituvchilar 
asosiy e’tiborni formal matematik masalalarni yechishga qaratadi. 
1
Эшпўлатов Н. Математика ўқитишда политехник таълим. – Тошкент: Маънавият 1989.
– Б. 26. 

---