Биринчи бўлим. Фалсафанинг моҳияти, ривожланишининг асосий босқичлари ва йўналиши фалсафа: унинг предмети, мазмуни ва жамиятдаги

Дунёқарашнинг моҳияти. Айни шу даврдан бошлаб инсоннинг анча 
ривожланган дунёқараши шакллангани ҳақида ва умуман тўпланган билимлар, 
амалий кўникмалар, вужудга келган қадриятлар, ўзи ва ўзини қуршаган дунё 
ҳақидаги тасаввурлар мажмуи сифатидаги одамлар дунёқараши тўғрисида ишонч 
билан сўз юритиш мумкин.
Ҳаёт тажрибаси ва эмпирик билимлар асосида шаклланадиган дунёқараш 
оддий ёки эмпирик дунёқараш деб аталади ва инсоннинг дунё ҳақидаги 
тасаввурларининг қисмларга ажралмаган, тизимсиз мажмуи сифатида амал қилади. 
У ҳар қандай дунёқарашнинг негизи ҳисобланади ва одамларга кундалик ҳаёти, 
фаолиятида йўл кўрсатиб, уларнинг хулқ-атвори, аксарият қилмишларини белгилаб, 
муҳим регулятив функцияни бажаради.
Кенг маънода, дунёқараш – инсоннинг ўзини қуршаган борлиққа ва ўз-ўзига 
бўлган муносабатга нисбатан ёндашувлар тизими, шунингдек одамларнинг мазкур 
ёндашувлар билан белгиланган ҳаётий идеаллари, эътиқодлари,, билиш ва фаолият 
тамойиллари, қадрият ва мўлжалларидир.
Шу тариқа таърифланадиган дунёқараш фақат инсонга хос бўлиб, бу унда 
шаклланган онг ва оқилона фаолият мавжудлиги билан боғлиқдир. Бунда инсон 
нафақат тушунчалар яратиш ва мулоҳаза юритиш, хулосалар чиқариш ва 
қоидаларни таърифлаш қобилиятини касб этади, балки тайёр билимдан янги билим 
олиш учун фойдалана бошлайди. Инсоннинг бундай фаолиятини, унинг ижодий 
фаоллигини 
тавсифловчи 
ақл 
одамзот 
ва 
жамият 
эволюциясини 
жадаллаштиришнинг қудратли омилига айланади ва пировардда инсонни ҳайвондан 
ажратиш имконини берувчи асосий белги сифатида амал қилади.
Дунёқарашда ижтимоий муҳитнинг роли. Ақл пайдо бўлиши билан инсон 
ўзини фикрловчи мавжудот сифатида англай бошлайди, унда ўз «мени» ва ўзгалар 
ҳақида тасаввури шаклланади ва ривожланади. Шу тариқа у ўзини ва ўзини 

---

қуршаган борлиқни англайди, ўзи ва бошқа одамларни, ўзи ва ташқи муҳитни 
фарқлайди, илгари ўзига маълум бўлмаган дунёнинг янги ва янги жиҳатларини 
идрок этади. Бундай қарашлар инсоннинг ўзи ва ўзини қуршаган борлиқ ҳақидаги 
тасаввурлари мажмуи сифатида шаклланадиган дунёқараш негизини ташкил этади. 
Бунда инсон ўзига маъқул ва номаъқул нарсаларни фарқлайди, баҳолар беради, 
устуворликлар тизимини яратади ва муайян мақсадларга эришишда тегишли тарзда 
иш кўради.
Демак, дунёқарашда билиш, қадриятларга муносабат ва хулқ-атворни