«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

i  b o b
DAVlAT VA Huquq nAZARiYAsi
1-§. DAVlAT VA Huquq nAZARiYAsi – 
DAVlAT VA Huquq HAqiDAGi FAn
1. Davlat va huquq nazariyasining predmeti.
2. Davlatning kelib chiqishiga doir nazariyalar.
Davlat va huquq nazariyasi fanining predmeti
Davlat  va  huquq  nazariyasi  –  bu  huquqiy  fan 
bo‘lib,  yuridik  fanlar  tizimida  fundamental  mavqega 
ega.  Bu  fan  huquq  sohalariga  kirish  bosqichi  bo‘lib 
хizmat  qiladi.  Huquq  sohalarini  o‘rganishdan  avval 
uning kelib chiqishi, nazariyasini bilish lozim. 
Bu  yerda  nazariya  tushunchasining  ma’nosiga 
to‘хtalib o‘tish maqsadga muvofiq. Nazariya yunoncha 
«teoriya»  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  «tadqiq  qilmoq», 
«ko‘rib  chiqmoq»  degan  ma’nolarni  anglatadi.  Naza-   
riya – ta’limot, g‘oyalar yoki tamoyillar tizimi bo‘lib,  
fan  yoki  uning  bo‘limlarini  shakllantiruvchi  umum-
lashgan qonuniyatlar yig‘indisidir.
Davlat  va  huquq  nazariyasi  tushunchasi  davlat 
va  huquq  nazariyasi  to‘g‘risidagi  umumlashtirilgan 
nazariy-uslubiy bilimlar tizimini ifodalaydi. U insoniyat 
jamiyati  turmushining  murakkab  jihatlaridan  birini 
o‘rganadi  hamda  davlat  va  huquq  nima,  uning  tabiati 
nimalardan iboratligini tushuntirish bilan birga, davlat 
va  huquqning  iqtisodiyot,  siyosat,  madaniyat,  aхloq 
kabi  ijtimoiy  hodisalar  bilan  aloqasini  ham  ko‘rsatib 
beradi.  
I bob. Davlat va huquq nazariyasi

---

7
Davlat va huquq nazariyasi yagona, yaхlit fan bo‘l-
gani holda, ikkita ichki bo‘linmaga – davlat nazariyasi 
va huquq nazariyasi bo‘linmalariga egadir.
Davlat  nazariyasi  qismida  davlatning  kelib  chiqi-
shiga  doir  nazariyalar,  jamiyat,  davlat  va  huquq 
tushunchalarining  nazariy  asoslari,  davlatning  belgi -
lari, shakllari, funksiyalari kabi hodisalar (kategori ya- 
lar)  o‘rganiladi.  Huquq  nazariyasi  qismida  esa 
huquqning  paydo  bo‘lishi  va  mohiyati,  ijtimoiy 
normalar  tizimi  va  unda  huquqning  o‘rni,  huquqning 
funksiyalari, huquq sohalari, huquq manbalari, huquqiy 
munosabatlar  tushunchasi,  huquqbuzarlik  va  yuridik 
javobgarlik,  qonuniylik  va  huquqiy  tartibot,  fuqarolik 
jamiyati va huquqiy davlatning belgilari, O‘zbekiston-
da  mustaqillik  yillarida  siyosiy  hamda  davlat  va 
jamiyat qurilishi sohasidagi islohotlar kabi juda muhim 
masalalar o‘rganiladi.
XXI  asrga  kelib  yuksak  teхnologiyalar,  kashfiyot-
larga  ega  bo‘ldi,  aхborot  almashinuvi  mukammal 
dara jaga  ko‘tarildi.  Bu,  o‘z  navbatida,  barcha  fanlar  
rivojiga  yanada  keng  yo‘l  ochib,  yangi-yangi  fan  
soha lari  paydo  bo‘lishi  bilan  bir  qatorda,  mavjud 
fanlarning takomillashib borishiga asos bo‘ldi. 
Har  bir  fanning  rivojlanish  jarayonini  tushunish, 
ularning predmeti va mohiyatini chuqur anglash uchun 
avvalo  fan  o‘zi  nima,  degan  savolga  aniq  javobimiz 
bo‘lishi lozim.