Korxonalarda moliayviy resurslarni boshqarishni samarali tashkil etish

2.2. Korxonalarda moliyaviy resurslardan boshqarish amaliyoti tahlili 

 

Korxona  va  tashkilotlari  moliyaviy  resurslari  -  bu  xo’jalik  yurituvchi 

sub’ektlarning ixtiyorlarida bulgan va turli xarakterdagi moliyaviy majburiyatlarni 

bajarishga, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni barqarorligini ta’mnlashga doir 

xarajatlarni amalga oshirishga mulljallangan pul daromadlari va tushumlaridir. 

Rossiyalik  iqtisodchi  V.M.Rodionovaning  fikricha,  moliyaviy  resurslarni 

shakllantirishning asosiy manbalari quyidagilar hisoblanadi: 

- korxonaning xususiy va unga tenglashtirilgan mablag’lari; 

-moliyaviy bozorlardan jalb qilingan resurslar; 

-moliya bank tizimidan qayta taqsimlash natijasida kelib tushgan mablag’lar. 

---

36 

 

Korxonaning  xususiy  va  unga  tenglashtirilgan  mablag’lari  qatoriga 

foydaning  hamma  turlari,  amortizatsiya,  mahsulot  realizatsiyasidan  tushgan 

tushum,  barqaror  passivlar,  chiqarib  yuborilgan  mulklarni  sotishdan  tushgan 

tushumlar va boshqalar hisoblanadi. 

  Moliyaviy  bozorlardan  jalb  qilingan  mablag’larga  xususiy  aktsiyalar, 

obligatsiyalar  va  boshqa  kimmatli  kogozlarni  sotishdan  tushgan  tushum  va  kredit 

investitsiyalari kiritiladi. 

Qayta taqsimlash tartibidagi pul mablag’lariga sug’urta to’lovlari, dividentlar 

va foizlar, pay badallari, byudet subsidiyalari va boshqalar kiritiladi. 

  Bizning  fikrimizcha,  moliyaviy  resurslar  kategoriyasini  bu  usulda  yoritish 

nisbatan  hamchiliklarga  egadir.  Chunki,  moliyaviy  resurslarga  ta’rif  berilganda 

moliyaviy  majburiyatlarni  bajarishga  yo’naltirigna  pul  daromadlari  va  tushumlari 

ham  kiritilgan.  Moliyaviy  resurslarning  manbalari  sifatida  esa  asosan  xususiy  va 

unga tenglashtirilgan mablag’lar hisoblanmoqda. 

Ma’lumki, korxonaning oldidagi byudjetga to’lovlar (soliqlar) va ajratmalar, 

byudjetdan tashqari fondlarga ajratmalar shaklidagi to’lovlarning nafakat foydadan 

tulanadi. Balki, ularnin ma’lum qismi, tannarxni tarkibiga ham kiritiladi. Shuning 

uchun ham korxonaning xususiy moliyaviy resurslarini shakllanish manbalari yalpi 

foyda emas balki yalpi daromad hisoblanadi. 

Bizning  fikrimizcha,  moliyaviy  resurslarni  shakllantirishning  asosiy  manbai 

xo’jalik  sub’ektlari  darajasida  yalpi  daromad  va  amortizatsiya  hisoblanadi. 

Umumiy  olib  qaraganda  uning  bosh  manbai  mahsulot  realizatsiyasidan  tushgan 

tushum  hisoblanadi.  Chunki,  yalpi  daromadni  shakllanishi  ham  amortizatsiya 

ajratmalarini  shakllanishini  ham  tannarx  xarajatlari  elementi  sifatida  mahsulot 

realizatsiyasidan tushgan tushum taqsimlanishi natijasida chiqariladi. 

  Korxonalar  doirasida  shakllantiriladigan  moliyaviy  resurslarning  o’lchami, 

zaruriy  kapital  quyilmalarni  moliyalashtirish,  aylanma  mablag’larni  ko’paytirish, 

hamma  turdagi  moliyaviy  majburiyatlarni  amalga  oshirish,  ijtimoiy  xarakterdagi 

ehtiyojlarni ta’minlash imkoniyatlarini aniqlaydi. 

---

37 

 

  Korxonalarda  mahsulot  realizatsiyasidan  tushgan  tushumning  tarkibiy 

elementi  sifatida  moliyaviy  resurslar  fondli  va  nofondli  kurinishlarda 

foydalaniladi.Chunki, moliyaviy resurslarni bir qismi hisobiga turli xil pul fondlari 

shakllantiriladi, shuningdek uning ma’lum bir qismi, korxonaning majburiyatlarini 

bajarish uchun yo’naltiriladi.