Korxonalarda moliayviy resurslarni boshqarishni samarali tashkil etish

1-      ’yi  a xul  a 

 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy resurslarni boshqarish samaradorligi 

o’ta  muximdir.  Bunda  ular  o’z  vaqti  bilan  va  korxona  maqsadiga  muvofiq  bir 

necha marta asosiy vositalar va aylanma aktivlarga aylanadi va har bir korxonaning 

moliyaviy holatiga bog’liq holda, joriy majburiyatlarini qoplaydi.  

Moliyaviy  resurslarni  boshqarish  faqatgina  moliyaviy  resurslardan 

foydalanish  va  ularni  manbalaridan  samarali  olinishini  emas,  balki,  korxona 

moliyaviy  siyosatidan  kelib  chiqib  mavjud  resurslarni  aniq  maqsadli  xarajat 

qilishni ham ko’zda tutadi. Xorijiy davlatlar iqtisodiyotining o’ziga xos xususiyati 

shundaki, bunda korxonalar faqatgina moliyaviy resurslarini shakllantirishda emas, 

balki bankrot bo’lmasligi  uchun moliyaviy resurslarni qanday qilib sarflash kabi 

qiyin  masalalarga  duch  keladi  Korxona  moliyasi  -  korxona  xo’jalik  faoliyati 

jarayonida  pul  mablag’larining  shakllanishi,  taqsimlanishi  va  foydalanilishi  bilan 

bog’liq vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. Korxona moliyasi 

korxona  faoliyatining  asosiy  bo’g’ini  hisoblanadi.  Korxona  moliyasi  moliyaviy 

                                                           

7

 O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi.- T.: «Adolat», 2008-y 

---

26 

 

resurslar  manbalari,  yalpi  ijtimoiy  mahsulot  va  milliy  daromad  yaratiladigan 

moddiy ishlab chiqarish doirasida bevosita  qatnashadi. Korxona quyidagilar bilan 

o’zaro  moliyaviy  munolsabatlarga  kirishishi  pul  fodlarining  shakllanishi  orqali 

amalga  oshiriladi:  Mol  etkazib  beruvchilar  –  uning  faoliyati  uchun  zarur  bo’lgan 

moddiy  qiymatliklar,  xizmatlar  sotib  olinishida;  pudratchilar  –  qurilish  mantaj, 

remont  va  boshqa  ishlarga  to’lov;  xaridorlar  –  tovar  realizatsiyasida  va  xizmat 

ko’rsatishda;  byudjet  bilan  –  soliqlar,  ajratmalar  va  boshqa  to’lovlar  bo’yicha; 

banklar – kreditlar, pul mablag’larining saqlanishi, hisob operatsiyalariga to’lovlar; 

ishchi va xizmatchilar – ish haqi va boshqa hisoblar bo’yicha. 

 

Korxona moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu 

narsani  inobatga  olish  kerakki,    moliyaviy  natija  faqat  moliyaviy  emas,  balki 

moddiy va mehnat resurslari xara-jatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, 

masalan, mahsu-lotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning 

natijasida  faqat  faoliyatning  sof  moliyaviy  tomonini  xarakterlovchi  ko’rsatkichga 

ega  bo’lamiz,  deb  hisoblash  maqsadga  muvofiq  emas.  Bu  korxona  moliyaviy-

xo’jalik  faoliyati  samaradorli-gini  xarakterlovchi  yaxlit  ko’rsatkichlardan  biri 

bo’lib,  unga  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarish  jarayonida  moddiy-ishlab 

chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir. 

Yuqorida  biz  korxonalarni  qanday  tashqi  va  ichki  manbalar  orqali 

moliyalashtirishini  ko’rib  chiqdik.  Agar  biz  ularni  taqqoslaydigan  bo’lsak  ikkala 

usulni  ham  o’ziga  xos  bo’lgan  ustunlik  va  kamchiliklarni  ko’rishimiz  mumkin. 

Umuman olganda korxonaning o’z mablag’lari hisobiga moliyalashtirishini ijobiy 

holat deb baholashimiz mumkin. Lekin bunday holda korxona turli hildagi soliq va 

yig’imlarni  byudjetga  to’lab  bo’lganidan  keyin  o’z  faoliyatini  moliyalashtirishi 

mumkin.  Chunki  ichki  manbalar  asosan  korxonaning  oladigan  foydasi  hisobiga 

shakllanadi.  Korxonalar  ham  ichki  va  tashqi  manbalar  uyg’unligidagi  moliyaviy 

resurslardan  foydalangan  holda  o’z  faoliyatlarini  moliyalashtirishlari  ko’proq 

maqsadga  muvofiq  bo’lar  edi.  Buning  natijasida  korxonalar  ishlab  chiqarish 

unumdorligining  oshishiga  va  o’z  moliyaviy  holatini  barqarorligini  ta’minlashga 

erishishlari mumkin.  

---

27