Korxonalarda moliayviy resurslarni boshqarishni samarali tashkil etish

Korxonaning moliyaviy resurslari 

Ichki 

Tashqi 

 

Foyda  

- asosiy  

faoliyatdan foyda 

-boshqa faoliyat 

turlari bo’yicha 

olgan foyda 

Amortizatsiya fondi 

Jalb qilingan 

mablag’lar 

Qayta taqsimlash 

natijasida yuzaga 

keluvchi 

mablag’lar 

Bank krediti 

Investitsiya 

Moliya bozori 

instrumentlarini 

muomalaga 

chiqarish orqali 

Sug’urta 

to’lovlari 

Byudjetdan 

ajratmalar 

(subsidiya ) 

 

Soliq  imtiyozlari 

---

24 

 

emissiya qilish orqali tashqi mablag’larni jalb qilishi mumkin. Xorijiy mamlakatlar 

tajribasida bu usuldan juda keng miqyosda qo’llaniladi.  

Qayta  taqsimlash  natijasida  vujudga  keluvchi  manbalarga  sug’urta  badallari 

asosidagi  to’lovlarni,  boshqa  emitentning    qimmatli  qog’ozlari  bo’yicha  foizli 

daromadlarni va  byudjetdan ajratmalarni ( subsidiya ) kiritish mumkin.  

Yuqorida  biz  korxonalarni  qanday  tashqi  va  ichki  manbalar  orqali 

moliyalashtirishini  ko’rib  chiqdik.  Agar  biz  ularni  taqqoslaydigan  bo’lsak  ikkala 

usulni  ham  o’ziga  xos  bo’lgan  ustunlik  va  kamchiliklarni  ko’rishimiz  mumkin. 

Umuman olganda korxonaning o’z mablag’lari hisobiga moliyalashtirishini ijobiy 

holat deb baholashimiz mumkin. Lekin bunday holda korxona turli hildagi soliq va 

yig’imlarni  byudjetga  to’lab  bo’lganidan  keyin  o’z  faoliyatini  moliyalashtirishi 

mumkin.  Chunki  ichki  manbalar  asosan  korxonaning  oladigan  foydasi  hisobiga 

shakllanadi. 

Tashqi  manbalar  hisobiga  moliyalashtirishning  moliyalashtirishning  ham 

o’ziga hos bo’lgan ijobiy tomonlari mavjud. Birinchidan, korxona o’z faoliyatlarini 

tashqaridan jalb qilinadigan   manbalar orqali moliyalashtirmoqchi bo’lsa unda bu 

korxonani  moliyaviy  jihatdan  barqarorlashayotganidan  dalolat  beradi.  Chunki 

korxonaga  investitsiya  kiritmoqchi  bo’lgan  investor,  kredit  bermoqchi  bo’lgan 

bank  tashkiloti    iloji  boricha  moliyaviy  jihatdan  ijobiy  natijalarga  erishayotgan 

korxonalarga  moliyaviy  resurslarni  joylashtirishga  harakat  qiladi.  Ikkinchidan 

korxonaga  investitsiya  sifatida  joylashtirilgan  moliyaviy  resurslarga  ko’pgina 

hollarda  soliq  solinmaydi  yoki  soliq  solish  bo’yicha  turli  hildagi  imtiyozlar 

beriladi.   

Agar korxona kutilmaganda katta zarar ko’rsa yoki bankrot bo’lish  arafasida 

turgan  bo’lsa  u  holda  korxona  qayta  taqimlash  natijasida  yuzaga  keluvchi  tashqi 

manbalar  orqali  o’z  faoliyatini  moliyalashtirishga  to’g’ri  keladi.  Bu  turdagi 

molyaviy  resurslarga  ham  soliq  solinmaydi.  Ya’ni  O’zbekiston  Respublikasining 

Soliq kodeksiga ko’ra: 



  byudjetdan berilgan subsidiyalari;  

---

25 

 



 

sug’urta  shartnomalari  bo’yicha  sug’urta  tavoni  (sug’urta  summasi) 

tariqasida olingan mablag’lari; 

yuridik shaxslarning daromadi sifatida qaralmaydi.

7

 

Qayta    taqimlash  natijasida  vujudga  keluvchi  tashqi  manbalar  korxonani 

moliyaviy holatini rag’batlantirish maqsadida ham jalb etish mumkin. Ya’ni bunga 

soliqlardan  beriladigan    imtiyozlarini  misol  qilish  mumkin.  Bular  korxonani 

daromadi  sifatida  qaralmasada  lekin  korxonalarni  harajatlarini  qisqartirishiga 

yordam beradi. 

Hozirgi vaqtda mamlakatimizdagi korxonalar ko’proq ichki moliyaviy resurs 

manbalaridan  foydalangan  holda  o’z  faoliyatlarini  moliyalashtirmoqdalar.  Lekin  

yuqorida  aytib  o’tilganidek  tashqi  jalb  qilingan  manbalar  orqali  o’z  faoliyatini 

moliyalashtirayotgan korxonalarga davlat tomonidan turli hildagi soliq imtiyozlari 

berilmoqda.