Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Тадқиқот услуби.Тажриба Ўзбекистон Шоличилик илмий тадқиқот институти Қорақалпоғистон 
филиали Шуртонбай тажриба хўжалиги далаларида ўтказилди. Бунда буғдойнинг 183 нав 
намуналари шўрга чидамлилигини ўрганилди. Бу нав намуналари хар хил экологик географик 
зоналардан олиб келинган бўлиб, дала шароитида тупроғи шўрланган ва шўрланмаган далаларда экиб 
ўрганилди. Шўрланган далада тупроқнинг хайдаладиган қаватида хлор ионининг ўртача кўрсаткич 
миқдори 0,063-0,079 % атрофида бўлди. Агротехник тадбирлар яъни ерни экишга тайёрлаш, экиш, 
бир хил шароитда бир вақтда ўтказилди. 
Фенологик кўрсаткичлар делянкада ўсиб турган ўсимлик 10% миқдорда бўлганда вегетатив 
фазанинг бошланиши шу 75% ўсимлик пайдо бўлса тўлиқ фаза хисобланади. Кўкариш фазаси 
ўсимликларда биринчи хақиқий барг пайдо бўлган кундан белгиланади. Туплаш фазасининг 
бошланиши асосий поянинг барг қинидан ён поянинг биринчи барги пайдо бўлганда белгиланади. 
Бошоклаш фазасининг бошланиши 10% ўсимликнинг сўнгги барг қинидан бошоғининг ярмидан 
кўпроғи кўкарганда белгиланади. Гуллаш даври бошланган бошоқларда 2-3 сутка ўтгандан сўнг 
бошланса 3-5 сутка давом этади. Пишиш фазасини 3 даврда аниқланади. 
а) сут пишиши; бунда бошоқчани сиқиб кўрган вақтда оқ сутли суюқ модда бўлиниб чиққанда 
белгиланади; 
в) мум пишиш даври; бунда гул қобиғи сарғиш рангга кириб донлар тирноқ билан кесилган 
кундан бошланади. 
г) тўлиқ пишган фазаси донларни энига кесганда шишасимонлиги, тиниқлиги ва унсимонлиги
яхши ажралганда белгиланади, бошоқдаги бошоқчалар пишиб етилиши гуллагандек кетма-кетликда 
ўтади. 
Тадкикот натижалари. Кузатишлар натижаси бўйича андоза нав “Половчанка” экилган кундан 
сўнг ўртача 18 кунда униб чиққа бошлади ва 20 кунда тўлиқ униб чиқди. Ўрганилган қолган нав 
намуналарида бу кўрсатгич 20-25 кунни ташкил этди. Тажриба маълумотларига асосланиб шуни
айтиш мумкин, нав намуналарининг униб чиққандан сўнг қисқа вақт ичида туплашга киришиши 
уларнинг тезпишарлигидан далолат беради. Масалан 040657-79 , 040717-45 навлари бунга далил 
була олади .
Шурланган тупроқ шароитида буғдой нав намуналарининг туплаш вақти бўйича ўзгарувчанлиги 
унча юкори бўлмаса хам, тупланишлар сони бўйича кескин фарқ борлиги аникланди. Демак, буғдой 
нав намуналарининг шўрланишга таъсирчанлик реакциясини ўсимликларнинг униб чиқиш ва
тупланишининг бошланиши даврида аниқласа бўлади.
Шўрланмаган мухитда кузги буғдой нав 
намуналарининг тупланиш фазаси бошланиши билан тугалланиши фазаси бошланиши билан 
тугалланиши давомийлиги 102 – 109 кунни ташкил қилади. Бунда энг қисқа давр 960-246 DROSA 
намунасида (102кун) бўлса, энг узоқ давомийлик Utikul-96 навида (109кун) бўлди. 
Шўрланган мухитда бу кўрсаткичлар анча паст бўлиб, ўртача 91-104 кунни ташкил қилади.
226

---

Бунда энг кам давомийлик N24 Arrehane навида (91кун) бўлса, нисбатан кўпроқ кўрсаткич N19 
Utikul 96 навига (104кун) тегишли. Шунингдек буғдойнинг бошоқлаш фазасида шўрланмаган 
аграфондда давомийлик ўртача 46 – 58 кунга тенг бўлса шўрланган майдонда бу кўрсаткич 46-
54кунга тенг бўлди. Сут пишиш фазаси давомийлиги шўрланмаган ердаги Gobuston навида 9 кунни 
ташкил қилган бўлса, Ravon-76 ва 960-246-DROJA навларида 16 кун бўлди. Шўрланган майдонда бу 
фаза бўйича ўртача кўрсаткич 11-16 кунга тўғри келди.
1 – жадвал.