ҚЎшилган қиймат солиғи самарадорлиги кўрсаткичлари: Ўзбекистондаги ҳолат таҳлили

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №4, август, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
9 
ҚҚС унумдорлиги ва мослашувчанлиги кўрсаткичлари ҚҚС 
механизмининг солиқ тушумлари барқарорлигини таъминлаш учун 
ЯИМдаги ўзгаришларга нисбатан умумий реакциясини баҳолаш имконини 
берсада, қуйидаги иккита камчилик сабабли асосий таҳлил натижаларини 
мустаҳкамлаш учун қўшимча маълумот сифатида фойдаланилади [15]. 
Биринчидан, ҚҚС ишлаб чиқаришни эмас, балки якуний истеъмол 
харажатларини солиққа тортишни назарда тутганлиги сабабли, ЯИМдаги 
ўзгаришлар ҚҚС тушумлари ўзгаришини аниқроқ акс эттиришда чекланган. 
Иккинчидан, ушбу кўрсаткичлар ҚҚС самарадорлигига таъсир этувчи 
омиллар таркиби ва ҳар бир омилнинг таъсири тўғрисида маълумот беришда 
чекланган.
С-самарадорлик ушбу камчиликларни бартараф этадиган ва ҚҚСнинг 
самарадорлик даражаси ҳамда унга таъсир этувчи омиллар тўғрисида 
батафсил маълумот олиш имконини берадиган кўрсаткич ҳисобланади. Яъни 
С-самарадорлик кўрсаткичи идеал ҚҚС тизимига нисбатан амалдаги ҚҚС 
тизимининг самарадорлик даражасини батафсил таҳлил қилиш имконини 
беради. 
С-самарадорлик кўрсаткичи 2000-2020 йиллар учун ҳақиқатдаги ҚҚС 
тушумининг идеал ҚҚС суммасига нисбати орқали аниқланди (3-формулага 
қаранг). Бунда, идеал ҚҚС суммаси иқтисодиётдаги барча якуний истеъмол 
харажатлари, хусусан, уй-хўжаликлари, давлат бошқарув органлари ва уй 
хўжаликларига хизмат кўрсатувчи нотижорат ташкилотлар томонидан амалга 
оширилган якуний истеъмол харажатларининг стандарт солиқ ставкасига 
кўпайтмаси орқали аниқланди. Бу кўрсаткич идеал ҳолатда 1 коэффициентга 
ёки 100% га тенг бўлади (1-жадвалга қаранг). 
 
 
 
 
1-жадвал 
Ўзбекистон ҚҚС тизимининг С-самарадорлик кўрсаткичи 
Йил 
ҚҚС тушуми (млрд. 
сўм) 
Якуний истеъмол 
(млрд. сўм) 
Солиқ ставкаси 
C-самарадорлик 
2000 
221,5 
2 445,9 
20 
0.50 
2001 
320,1 
2 544,5 
20 
0.47 
2002 
447,5 
2 671,9 
20 
0.43 
2003 
535,8 
2 760,2 
20 
0.40 
2004 
654,9 
2 879,3 
20 
0.42 
2005 
814,6 
3 039,1 
20 
0.42 
2006 
1 142,0 
3 366,4 
20 
0.45 
2007 
1 721,7 
3 946,1 
20 
0.50 
2008 
2 505,5 
4 729,9 
20 
0.55 
2009 
3 085,0 
5 309,4 
20 
0.49 
2010 
3 900,2 
58 433,5 
20 
0.36 

---