ҚЎшилган қиймат солиғи самарадорлиги кўрсаткичлари: Ўзбекистондаги ҳолат таҳлили

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №4, август, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
11 
оралиқ истеъмол учун кирувчи ҚҚСни ҳисобга олган ҳолда барча ва фақат 
якуний истеъмол харажатларини ягона оптимал ставкада солиққа тортишни 
назарда тутади. Бунда, ҚҚС базасини ҳисоблашда истеъмол тури ёндашувига 
ҳамда солиқни ҳисоблашда ҳисоб-фактурага асосланган усулдан фойдаланиш 
самарали ҳисобланади. 
4. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, Ўзбекистонда амалда бўлган ҚҚС 
мураккаб ва нисбатан кам такомиллашган механизмга эга бўлиб, амалдаги 
солиқ ставкасининг ялпи ички маҳсулотга нисбатан йиғувчанлик салоҳияти 
ва солиқ механизмининг ташқи таъсирларга нисбатан мослашувчанлик 
даражаси дунё бўйича ўртача даражадан пастдир. 
5. ҚҚС механизми фискал салоҳияти С-самарадорлик кўрсаткичи орқали 
баҳоланди. Ушбу кўрсаткич ҳақиқий ҚҚС тушуми ва иқтисодиётдаги барча 
якуний истеъмол харажатларини ягона ставкада солиққа тортишни назарда 
тутувчи идеал солиқ механизми асосида йиғилиши мумкин бўлган ҚҚС 
ҳажми орасидаги фарқни баҳолашга асосланади. Таҳлил натижасида 
Ўзбекистонда амалда бўлган ҚҚС механизми ўзининг идеал салоҳиятига 
нисбатан икки баравар самарасиз эканлиги аниқланди. 
6. Умумий хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, Ўзбекистонда ҚҚС 
механизми нисбатан заиф ишлаб чиқилган бўлиб, фақатгина солиқ 
ставкасини пасайтириш ёки имтиёзларни қисқартириш орқали унинг фискал 
салоҳиятини ошириш самара бермайди. Бунинг учун якуний истеъмолни 
солиққа тортишда ҚҚС механизмини барча ва фақат якуний истеъмол 
харажатларини ҳеч қандай солиқ имтиёзларисиз ягона оптимал ставкада 
солиққа тортишни назарда тутувчи идеал тизимга яқинлаштириш талаб 
этилади. 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №4, август, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
12 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
[1]
Serhan C., J. Gottschalk, E. Hutton, L. Jaramillo, P. Karnane and M. Sow. 
Structural Transformation and Tax Efficiency. IMF Working Paper WP/19/30. 
International Monetary Fund, Fiscal Affairs Department, 2019.
[2]
Sancak, C., R. Velloso, and J. Xing. Tax Revenue Response to the Business 
Cycle,» IMF Working Paper 10/71 (Washington: International Monetary 
Fund). 2010 
[3]
Ueda J. The Evolution of Potential VAT Revenues and C-Efficiency in 
Advanced Economies. International Monetary Fund, Working Paper 
WP/17/158, 2017 
–
pp. 1-38. 
[4]
James K. Exploring the Origin and Global Rise of VAT. Manash University, 
Melbourne, 2011.
[5]
Adams T. Fundamental Problems of Federal Income Taxation. Quarterly 
Journal of Economics, Volume 35(4), 1921 
– 
pp. 527-553.
[6]
Le T. Value Added Taxation: Mechanism, Design, and Policy Issues. WB 
Courses on Practical Issues of Tax Policy in Developing Countries, 
Washington DC., 2003 
–
 pp. 1-138.
[7]
OECD. Consumption Tax Trends 2020: AT/GST and Excise Rates, Trends 
and Policy Issues. OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/152def2d-
en. 2020.
[8]
Ebrill L., M. Keen, J. Bodin, and V. Summers, . The Modern VAT. 
Washington, D.C.: International Monetary Fund. ISBN 1-58906-026-1. 2001.
[9]
Keen M., and B. Lockwood. Is the VAT a Money Machine? National Tax 
Journal, Vol. 59(4). Published By: The University of Chicago Press, 2006 
– 
pp. 905-928.
[10]
International Monetary Fund. VAT/GST, Paris: OECD, № Paris: OECD, 
https://www.imf.org/external/np/fad/tpaf/pages/vat.htm. 2021.
[11]
Guedes de Oliveira F., and L. Costa, (2015). The VAT Laffer Curve and the 
Business Cycle in the EU27: An Empirical Approach. Economic Issues, Vol. 
20(2), 2015 
–
pp. 29-44.
[12]  
Dudine P., and J. Jalles. How Buoyant Is the Tax System? New Evidence 
from a Large Heterogeneous Panel. IMF Working Paper 17/4, International 
Monetary Fund. 2017.
[13]
Keen M. The Anatomy of the VAT. National Tax Journal, Vol. 66, 2013 
– 
pp. 
423-446.
[14] 
[15]
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi "Soliq va 
bojxona imtiyozlari berilishini yanada tartibga solish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida"gi PQ-5755-sonli qarori. 
OECD. Consumption Tax Trends 2008: VAT/GST and Excise Rates, Trends 
and Administration Issues, 2008 - https://doi.org/10.1787/ctt-2008-en