(Mil. avvalgi 484-430-yillar)
Herodot Kichik Osiyoning Galikamas shahrida
tug‘iladi. Galikamas Kichik Osiyo va Grek shahar-
larini bir-biriga bogMaydigan qulay port shahri
boMib, u yerda savdo-sotiq keng rivojlangan edi.
Miloddan avvalgi XI asrda qurilgan bu shaharga
turli mamlakatlardan sayyohlar, donishmandlar,
shoirlar, muarrixlar tez-tez tashrif buyurib turi-
shardi. Herodotning otasi Galikamasning obroMi va
savodxon kishilaridan biri edi. U o‘g‘lining yoshli-
gidan bilim olishiga alohida e’tibor bilan qaray
boshlaydi. Herodot bolalik chog‘laridayoq atoqli
grek so‘z san’atkorlari va ulug‘ muarrixlarning asarlarini qunt bilan
mutolaa qiladi. Ayniqsa, Homer, Hesiod, Aristey, Arxilox, Sapfo, Alkey,
Anekreont, Pindor va Esxil asarlarini qiziqish bilan o‘qiydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Herodot grek adabiyotini juda sevardi. Ayniqsa, tarixiy proza namu
nalari Herodot e ’tiborini o‘ziga tortadi.
U dengiz shunqorlari va sayyohlari tilidan g4aroyib sarguzashtlarni
tinglashni juda-juda yoqtirardi.
«Eron tarixi» kitobi Herodot e’tiborini ofcziga tortadi. Bu kitob
lampsaklik Xaron qalamiga mansub boMib, unda Kir va Kambis hukm-
ronligiga qaram boMgan Hind, Baqtriya, So‘g‘d va Kavkaz mamlakatla-
ri haqida hikoya qilinardi. Herodot ijodi «To‘qqiz kitob tarixi» deb
nomlanuvchi katta ilmiy-badiiy xazinani tashkil etib, bu kitoblarning
har qaysisi yuzlab hikoyalarni o‘z ichiga oladi.
Herodot skiflarning kelib chiqishi haqida turli rivoyatlar bitgan.
Jumladan, to‘rtinchi kitob toMaligicha skiflar hayotiga bag‘ishlangandir.
Bu kitobning beshinchi hikoyatida aytilishicha, skiflar bilan yunon
ma’bud va ma’budalari o4rtasida yaqin qarindoshlik aloqalari boMgan,
greklar muqaddas bilgan ma’budlar ma’budi Zevs skiflar uchun ham
ma’bud boMgan emish.
Herodotning «Skiflar» asari jahon adabiyoti xazinasidan munosib
o‘rin egallagan. Bu asar juda ko‘p!ab tillarga tarjima qilingan. Skiflami
birinchi boMib jahonga tanitgan ham Herodotdir.
Herodot talay mamlakatlami piyoda kezgan. 0 4zi ko‘rgan-bilgan
voqealarni qalamga olgan. Qayerda boMmasin, insonlarning qalbiga
yoM topgan. Begona odamlarni samimiyligi, dilkashligi bilan o‘ziga
rom etgan. Ziyrakligi bilan bir qabilaning urf-odatlarini, o‘ziga xos
yashash sharoitini ikkinchi qabilanikidan farqlay olgan. Jahongashta
adib butun umrini ijodga baxshida etgan. Ko‘p qarama-qarshiliklarga,
qiyinchiliklarga, azoblarga duch kelgan. Biroq qoMidan qalamni
tashlamagan. U tahlikaga va umidsizlikka tushmagan, insoniyat uchun
xayrli ish qilayotganini chuqur his etgan.
Herodot hikoyalarida skiflarning kelib chiqishi haqida shunday
hikoya qilinadi. Hammayoq dastlab yap-yalang‘och choM boMgan, bu
choMda Targitoy degan odam paydo boMgan. Targitoy Zevs bilan daryo
qizi Borifenesadan tugMladi. Targitoydan uch o‘gMl paydo boMadi: Lo-
piksay, Arpaksay va eng kichigi Koloksay. Kunlardan bir kun osmondan
oltin narsalar yogMladi. Bular quyidagilar: omoch, arqon, bolta va
tovoq. Bu oltin narsalarga katta o‘gMl yaqinlashganda ular o‘zlaridan
shunday nur taratib yarqiraydiki, orqaga chekinishga majbur boMadi.
0 ‘rtancha o‘gMl yaqinlashganda ham shunday hodisa yuz beradi. Eng
kichik o‘gMl yaqinlashganda bu oltin buyumlar o‘zidan nur taratishdan
to‘xtaydi. Natijada u bu oltinlami olib, uyiga ravona boMadi. Shundan
so‘ng katta o‘gMl Lopiksay kichik ukasi Koloksayga shohlikni in’om
etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Lopiksaydan tarqalgan skiflarni «Avxatovglar» deb atashgan.
0 ‘rtancha o‘gMl Arpaksaydan tarqalgan skiflarni «Katiaram» va
«Traspiyamlar» deyishgan. Kichik o‘gMI Koloksaydan tarqalgan
skiflarni «Parralatamlar» deb nomlaganlar. «Bu voqea Doroning skiflar
yeriga hujumidan ming yillar ilgari boMib o 4tgan edi»? deb yozgan
muallif.
Herodotning keyingi hikoyalari ham o'quvchining e’tiborini o‘ziga
tortadi.
PLUTARX
(Mil. avvalgi 4 6 -1 2 7 -yillar)
Plutarx Gretsiyaning uncha katta boMmagan
Xeron shahrida tug**iladi. Uning otasi Avtobul
zamonasining o‘qimishli kishilaridan biri edi.
Shuning uchun ham u Plutarxning chuqur ilm olishi-
ga alohida e’tibor bilan qaraydi.
Uning bobosi Lampriy ham ilm-ma’rifatga rag‘-
batti kishi edi. Lampriy xonadoniga xeronlik
adabiyot ahllari, donishmandlar tez-tez tashrif
buyurib, quyuq suhbatlar qilib turishadi.
Bobokaloni Nikarx ham Xeronda yashab, Antoniy bilan Oktavian
qo‘shinlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan Aktum jangining shohidi boMgan edi.
Plutarx Tomoksena ismli go‘zal ayolga uylanadi. Undan to‘rt o‘gMl,
bir qiz ko‘radi. Ikki o‘gMl - kattasi va eng kichigi hamda qizi yoshligida
oMib ketadi.
Rimdagi adabiy hayot uni ijod sari undaydi, u lotin tilini o‘rganishga
kirishadi. Biroq davlat ishlari bilan band boMganligi tufayli u uzoq yillar
bu tilni o‘rgana olmaydi. Faqat keksaygandagina lotin tilida yozilgan
asarlami o‘qishga muyassar boMadi.
Rim tarixiga qiziqish bilan qaragan Plutarxni imperator Troyan,
keyinchalik Adrian qabul qiladi. Plutarxning chuqur bilim egasi ekanli
gi, yuksak dunyoqarashi va ilg‘or fikrlari Rim imperatorini qiziqtirib
qolgandi. Shuning uchun ham Plutarxga «Rim imperatorligining yaqin
kishisi» degan sharafli nom beriladi.
Plutarx 50 ta «Hayotnoma» yozadi. Shulardan 46 tasi grek va rimlik-
lar hayotidan yozilgan biografik asarlardir. Bu go‘zal asarlar Plutarx
nomini jahon adabiyotiga olib kirgan. Bular quyidagilar: Tesey va
Romul, Likurg va Numa, Solon va Poplikova, Femistokl va Kamill, Pe
ril va Fabiy Maksim, Gay Marsiy Koriolan va Alkiviad, Emiliy Pavel va
Timoleont, Pelopid va Marsell, Aristid va Katta Katon, Filopeme va Tit
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kvintiy Filaminin, Pirr va Mariy. Lisandr va Sulla, Kimon va Lukull,
Nikiy va Krass, Evmen va Sertoriy, Agesilay va Pamayey, Aleksandr va
Sezar, Fikion va Kichik Katon, Agid - Kleoman va Tiberiy Grakx. Gay
Grakx. Demosfen va Sitseron, Dmitriy Poliorket va Anatoliy, Dion va
Brut, shuningdek, yana to'rtta biograflya: Artakserks, Arat, Golba, Oton.
Bu nomlarga diqqat bilan e’tibor bersak, ular Grek va Rim tarixida
yashab o‘tgan mashhur tarixiy shaxslardir. Yozuvchi ularning deyarli
barchasini bir-biriga qiyoslab tasvirlaydi. Bu shaxslar hayotini tasvir-
lovchi asarlar majmuasi umumiy nom ostida «Qo'shaloq hayotnomalar»
deb nomlanishi bejiz emas.
RUDAKIY
(Abu Abdul I оj
(860-941)
«Fors-tojik adabiyotining otasi» deb nom olgan
Rudakiyning she’rlari bir million baytdan iborat.
Samarqand yaqinidagi Panjrud-Rudak qishlo-
g‘ida tug‘ilgan.
Rudakiyga zamondoshlaridan hech biri lirika
bobidatenglasha olmagan. Uning ijodi xalq og‘zaki
ijodiga juda yaqin boMgan. Rudakiy ijodida hajv
yuksak pafosda ifodalangan. U o‘z xalqining qadim
an’analarini izchillik bilan davom ettiradi. Rudakiy
o‘zidan ilgari o‘tgan adabiyotdan oziqlanib, ilhom-
lanib buyuklik darajasiga koMarilgani shubhasizdir.
Rudakiy keksalik chog4ida ko‘ziga mil tortilib,
mamlakatdan quvg‘in qilinadi.
Rudakiy «Kalila va Dimna» nomli doston ham yaratgan. Bu doston-
ning bizga ayrim sahifalari yetib kelgan. Rudakiy she’riyat bobida
Homemi eslatsa, musiqa bobida yunonlar ulugMagan Orfeyni esga soladi.
G‘azal, ruboiy, qasida, qit’a janrlarida ijod qilgan shoir umrining anchagi
na qismini Buxoroda - Somoniylar davlatining hukumdori Nasr II ibn
Ahmad saroyida sozanda va shoir sifatida o‘tkazadi. Ehtimol shuning
uchundir hayotlik chog‘idayoq shoir nomi uzoq-uzoqlarga yetib boradi.
Uning g‘azal va qasidalarida xalq ijodiga xos mayinlik, ifodaviylik
hukumron. She’rlari insonga ko‘tarinkilik ruhini bag‘ishlaydi. Rudakiy
do‘stlikni, insoniylikni, ilm-ma’rifatni ulug‘laydi. «Odamdan yuqori
turarkan olam, Bilim oshirmoqqa muhtojdir odam», degan shoir nomi
ijodi kabi barhayot bo‘lib qoldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |