Патологик

 

---

10 
Шикастланиш – касаллик ривожланишининг бирламчи ва асосий таркибий 
қисми. 
 
Ҳар қандай касаллик сабабининг табиатига ва хусусиятига қарамай ҳужайра, 
тўқима, органлар ва булар орқали бутун организмнинг шикатланишидан бошланади. 
Тирик тананинг ҳар қандай даражадаги (молекула, суб ҳужайра, орган, организм) 
шикастланишдан келиб чиққан, унинг тузилиши ва функциясининг бузилиши ҳаётга 
тўсқинлик қилади ва ташқи муҳит шароитида организмни яшашини қийинлаштиради. 
Ҳужайранинг шикастланишини энг умумий шакли - бу ҳужайра модда 
алмашинувининг ўзгариши, унинг дистрофияси, паранекрози, некробиози ва ниҳоят у 
ҳалок бўлса некрози хисобланади. Ҳужайралар шикастланишининг асл ҳолига қайта 
оладиган ва асл ҳолига кела олмайдиган ҳамда махсус (специфик) ва умумий 
(
носпецифик) турлари фарқ қилинади.
Реактив жараёнлар – касаллик ривожланишининг иккиламчи таркибий 
қисми. 
Организмнинг ҳужайралари, тўқималари, органлари ва системаларининг 
шикастланиши касалда ҳар хил реакцияларни келтириб чиқаради. Реактивлик ҳар 
қандай тирик организм учун хосдир. Реактивлик – бутун яхлит организмни ва 
шунингдек, унинг органлари ва ҳужайраларини муҳит таъсирида ҳаёт фаолиятини 
ўзгартириб жавоб бериш қобилиятидир. Реактивлик тирик организмни моддалар 
алмашинуви, ўсиши, кўпайиши каби муҳим хусусиятидир. Инсон ва ҳайвонларда 
кузатиладиган рактивликнинг ҳар хил ўзгаришлари асосан ҳимоя (мослашув) 
ҳарактерига эга, бошқача қилиб айтганда, умумий шаклда реактивлик – муҳитнинг 
зарарли таъсирига организмнинг чидамлилик (резестентлик) механизмидир. 
Филогенезда яратилган рактивликнинг ҳар хил турларининг ривожланиш 
қонуниятлари, қисқартирилган шаклда онтоганезда ўзининг ифодасини топади: 
толерантлик – барқарорлик, реактивликнинг пассив шакли сифатида, фагоцитар 
реакция гуморал иммунитет, аллергия шулар жумласидандир. 
Шикастланишга жавоб реакцияси ҳар хил даражада пайдо бўлади: суб 
ҳужайра, ҳужайра, орган, системалар ва бутун оганизм даражасида бўлиб, ҳар хил 
хусусиятга эгадир. Реактив ўзгаришлар инсон касалланганида ва шикастланганида 
алоҳида мураккабликка етади, унинг реактив жараёнлари нормада ҳам патологияда 
ҳам маълум даражада ижтимоий омиллар билан яшаши, фаолияти билан боғлиқ.