Nizomiy nomidagi тoshkenт davlaт pedagogika universiтeтi maтyoqubova тozagul rajapovna alisher navoiy hayoтi va ijodi fani bo’yicha o’quv qo’llanma

 “Hayrat  ul-abror”maqolatlarining  g’oyaviy  yo’nalishi.      «Hayrat  ul-
abror»  dostonining  asosiy  mazmunini  tashkil  etuvchi  maqolat  va  hikoyatlarda  
shoirning  komil  inson  haqidagi  axloqiy-ta’limiy,  ijtimoiy-falsafiy  qarashlari  o’z 
aksini topgan. Dostondagi maqolatlarda komil inson haqidagi shoirning o’ylari o’z 
aksini  topgan.  Hikoyatlar  esa  maqolatlarda  ilgari  surilgan  g’oyalarni  asoslashga, 
ta’sirchanlikni oshirishga yo’naltirilgan.  
 “Hayrat ul-abror”maqolatlari quyidagilardir: 
1-maqolat  “Imon  sharafida”,  2-maqolat  “Islom  bobida”,  3-maqolat  “Salotin 
bobida”, 4-maqolat “Хirqa kiygan riyokor shayxlar xususida”,   5-maqolat “Karam 
vasfida”, 6-maqolat. “Adablilik odati to’g’risida”,      7-maqolat “Qanoat bobida”, 
8-maqolat  “Vafo  bobida”,  9-maqolat.  “Ishq  o’ti  ta’rifida”,  10-maqolat  “Rostliq 
ta’rifida”, 11-maqolat “Ilm osmonining yulduzlardek baland martabaliligi haqida”, 
12-maqolat  “Qalam  va  qalam  ahllari  haqida”,  13-maqolat  “bulutdek  foyda 
keltiruvchi  odamlar  haqida”,  14-maqolat  “Osmon  tuzilishidan  shikoyat”,  15-
maqolat.  “Jaholat  mayi”,  16-maqolat  “Хunosasifat  oliftalar  haqida”,  17-maqolat 
“Bahor  yigitligining  sofligi  haqida”,  18-maqolat  “Falak  g’amxonasi  haqida”,  19-
maqolat  “Хurosonning  misli  yo’q  viloyati  haqida”,    20-maqolat    “Maqsadning 
o’talganligi haqida”.   
Bu  maqolatlarda  shoir  o’zining  yuksak  insonparvarlik idealidan  kelib  chiqib, 
kishilarni adolatga, insofga, imonga, ilm-ma’rifat egallashga, qanoatga, razolat va 
jaholat  botqog’idan  yuqori  ko’tarilishga,  tamagirlikdan,  riyokorlikdan  ehtiyot 
bo’lishga chaqiradi. 
Shoir  imon  –  komillikning  asosi  ekanligini  nazarda  tutib,  birinchi  maqolatni 
imonga  bag’ishlaydi.  Shoir  haqiqiy  insonlikning  belgisi  imon  ekanligini  aytadi. 
“Kimki  jahon  ahlida  inson  erur,  Bilki  nishoni  anga  imon  erur”  .  Shundan  keyin 
shoir  shariatda  har  bir  mo’min  e’tiqod  qilishi  lozim  bo’lgan  oltita  narsani 
tasvirlaydi.  Bular  Haqni  bilmoq,  farishtalar,  Allohning  kalomi  bo’lgan  ilohiy 

---

 
90 
kitoblar, payg’ambarlar, qiyomat, qismatning haqligi. Bularga e’tiqod qilgan kishi 
albatta  najot  topishini  aytadi.    Ikkinchi  maqolat  islom  haqida  bo’lib,  unda  shoir 
olamdagi halqni  najot ahli va halok guruhiga bo’linishini aytadi. Birinchi guruhga 
islom  ahli,  keyingisiga  sanamlarga  sig’inadigan  kufr  eli  mansubligini  ta’kidlaydi. 
“Kufr eli yo’l topti malomat sori, Zumrai islom salomat sori”, - deganbaytlardan 
keyin  shoir  musulmonchilikning  bir  nechta  shartlari  boriligini  keltiradi.  Ulardan 
birinchisi Allohning yagonaligi va Muhammadning uning elchisi ekanligini bilish, 
ikkinchisi  namoz,  uchinchisi  zakot,  to’rtinchisi  ro’za,  beshinchisi  haj  ziyoratiga 
borishdir. Bu shartlarni holis ixlos bilan bajargan kishigina chin musulmon bo’lishi 
mumkin.